موضوع: صلوة/تسلیم /صیغه سلام

متن:

وَ لَهُ صیغَتانِ هُما «السّلام عَلَیْنا وَعَلی‌ ‌عِبادِاللّهِ الصّالِحین» و «السّلام عَلَیکُم وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَکاتُه» وَ الْواجِبُ إحْداهُما،‌ ‌فَإنْ قُدِّمَ صیغَةُ الاُولی کانَتِ الثّانیَةُ مُسْتَحَبَّةً بِمَعْنی کَوْنِها جُزْءً مُسْتَحَبَّاً‌ ‌لاخارِجاً وَ إنْ قُدِّمَ الثانیَةُ اُقْتُصِرَ عَلَیْها.

(برای سلام نماز دو صیغه است «السّلام عَلَیْنا وَعَلی‌ ‌عِبادِاللّهِ الصّالِحین» و «السّلام عَلَیکُم وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَکاتُه» و یکی از این دو واجب است، پس اگر صیغه اوّل مقدم داشته شد دومی مستحب است به این معنی که آن جزء مستحب است نه خارج از نماز و اگر صیغه دوم مقدم داشته شد بر آن اکتفاء می شود.)

نظر مصنّف همان تخییر است که یکی از اقوال فقهاء است.

همانطور که مرحوم محقق هم در شرایع همین قول را اختیار نموده است با این بیان: وَ لَهُ عِبارَتان اِحْداهُما اَنْ یقول «السّلام عَلَیْنا وَعَلی‌ ‌عِبادِاللّهِ الصّالِحین» وَ الْاُخْری اَنْ یَقولَ «السّلام عَلَیکُم وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَکاتُه» وَ بِکُلٍ مِنْهُما یَخْرُجُ مِنَ الصَّلوةِ وَ بِاَیِّهِما بَدَءَ کانَ الثّانی مُستَحَبّاً[1] .

(مرحوم محقق: و برای آن «تسلیم» دو عبارت است یکی از آنها السّلام عَلَیْنا وَعَلی‌ ‌عِبادِاللّهِ الصّالِحین و دیگری السّلام عَلَیکُم وَ رَحْمَةُ اللّهِ وَ بَرَکاتُه و به هریک از آن دو خارج می شود از نماز و به هرکدام آغاز کند دومی مستحب می باشد.)

بعضی این قول را به مشهور نسبت داده اند و بعض دیگر به متأخرین منسوب نموده اند.

به نقل صاحب مدارک (سید محمد بن علی الموسوی العاملی):

مرحوم شهید در ذکری گفته اند این قولی است که در زمان مرحوم محقق یا کمی قبل از وی حادث شده است[2] .

نصوص دالّ بر اینکه «السّلام عَلَیْنا وَعَلی‌ ‌عِبادِاللّهِ الصّالِحین» موجب تحلیل و خروج از نماز است:

صحیحه حلبی:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِيِّ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِاللَّهِ(ع): كُلُّ مَا ذَكَرْتَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ بِهِ وَ النَّبِيَّ(ص) فَهُوَ مِنَ الصَّلَاةِ وَ إِنْ قُلْتَ السَّلَامُ عَلَيْنَا وَ عَلَي عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ فَقَدِ انْصَرَفْتَ. (وَ رَوَاهُ الْكُلَيْنِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ مِثْلَهُ)[3] .

(حلبی از امام صادق(ع): تمامی آنچه با آن ذکر خدا و پیامبر می نمایی از نماز است و اگر السَّلَامُ عَلَيْنَا وَ عَلَي عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ گفتی پس انصراف داده ای.)

خبر ابی کَهْمَس:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ يَعْقُوبَ الْهَاشِمِيِّ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي كَهْمَسٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّكْعَتَيْنِ الْأَوَّلَتَيْنِ إِذَا جَلَسْتُ فِيهِمَا لِلتَّشَهُّدِ فَقُلْتُ وَ أَنَا جَالِسٌ السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ انْصِرَافٌ هُوَ؟ قَالَ لَا وَ لَكِنْ إِذَا قُلْتَ السَّلَامُ عَلَيْنَا وَ عَلَي عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ فَهُوَ الِانْصِرَافُ[4] .

(ابی کهمس گوید از امام صادق(ع) سؤال کردم راجع به دو رکعت اوّل، زمانی که نشستم برای تشهد پس در حالی که نشسته ام بگویم السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ آیا این انصراف از نماز است؟ فرمود نه ولکن زمانی که بگویی السَّلَامُ عَلَيْنَا وَ عَلَي عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ پس همان انصراف می باشد.)

خبر ابی بصیر:

وَ عَنْهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ إِذَا كُنْتَ إِمَاماً فَإِنَّمَا التَّسْلِيمُ أَنْ تُسَلِّمَ عَلَي النَّبِيِّ(ص) وَ تَقُولَ السَّلَامُ عَلَيْنَا وَ عَلَي عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ فَإِذَا قُلْتَ ذَلِكَ فَقَدِ انْقَطَعَتِ الصَّلَاةُ[5] .

(ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: زمانی که امام هستی پس بتحقیق تسلیم آن است که بر پیامبر(ص) سلام دهی و می گویی السَّلَامُ عَلَيْنَا وَ عَلَي عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ پس زمانی که این را گفتی نماز منقطع و پایان یافته است.)

موثقه سماعه:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ عَنْ حُسَيْنِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ إِذَا نَسِيَ الرَّجُلُ أَنْ يُسَلِّمَ فَإِذَا وَلَّي وَجْهَهُ عَنِ الْقِبْلَةِ وَ قَالَ السَّلَامُ عَلَيْنَا وَ عَلَي عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ فَقَدْ فَرَغَ مِنْ صَلَاتِهِ[6] .

(ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود: زمانی که مردی فراموش کند که سلام دهد پس زمانی که وجه خود را از قبله برگردانیده و بگوید السَّلَامُ عَلَيْنَا وَ عَلَي عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ پس فارغ شده است از نمازش.)

تا اینجا معلوم است که السَّلَامُ عَلَيْنَا وَ عَلَي عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ موجب تحلیل و خروج از نماز می باشد امّا این مطلب به معنای حصر نیست یعنی نصوص مزبور نمی رساند که آنچه موجب تحلیل و خروج است منحصراً السَّلَامُ عَلَيْنَا وَ عَلَي عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ است بلکه از بعض روایات استفاده می شود که این عبارت از مصادیق سلام واجب و محلّل و مُخرِج از نماز می باشد یعنی اکتفاء به آن امکان دارد.

خبر فضل بن شاذان:

وَ فِي عُيُونِ الْأَخْبَارِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنِ الرِّضَا(ع) فِي كِتَابِهِ إِلَي الْمَأْمُونِ قَالَ: لَايَجُوزُ أَنْ تَقُولَ فِي التَّشَهُّدِ الْأَوَّلِ السَّلَامُ عَلَيْنَا وَ عَلَي عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ لِأَنَّ تَحْلِيلَ الصَّلَاةِ التَّسْلِيمُ فَإِذَا قُلْتَ هَذَا فَقَدْ سَلَّمْتَ[7] .

(امام رضا(ع) در مکتوب به مأمون: جایز نیست که در تشهد اوّل بگویی السَّلَامُ عَلَيْنَا وَ عَلَي عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ زیرا تحلیل و خروج از نماز به تسلیم است پس هرگاه این عبارت را گفتی قطعاً سلام داده ای.)