موضوع: صلوة/تسلیم /بررسی نصوص

روایت ابی کهمس:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ يَعْقُوبَ الْهَاشِمِيِّ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي كَهْمَسٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّكْعَتَيْنِ الْأَوَّلَتَيْنِ إِذَا جَلَسْتُ فِيهِمَا لِلتَّشَهُّدِ فَقُلْتُ وَ أَنَا جَالِسٌ السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ انْصِرَافٌ هُوَ؟ قَالَ لَا وَ لَكِنْ إِذَا قُلْتَ السَّلَامُ عَلَيْنَا وَ عَلَي عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ فَهُوَ الِانْصِرَافُ[1] .

(ابی کهمس از امام صادق(ع) نقل کرده است که سؤال کردم از آن حضرت راجع به دو رکعت اوّل زمانی که نشستم برای تشهد پس در حالی که نشسته بودم گفتم السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُه آیا این انصراف است؟ فرمود: نه امّا زمانی که گفتی السَّلَامُ عَلَيْنَا وَ عَلَي عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِين انصراف می باشد.)

این روایت دلالتش بر اینکه سلام بر پیامبر(ص) از توابع تشهد است و موجب خروج از نماز نیست صریح تر و واضح تر می باشد هرچند سند روایت به لحاظ ابی کهمس که وثاقت وی ثابت نیست ضعیف باشد و صرفاً برای تأیید به کار آید.

مشهور فقهاء قائل به استحباب السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُه و عدم وجوب آن شده اند.

امّا از صاحب کنزالعرفان و جُعَفی در فاخر نقل کرده اند که قائل به وجوب السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُه شده اند و استدلال کرده اند به آیه شریفه « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا» و گفته اند امر ظاهر در وجوب است و از آنجا که تسلیم بر پیامبر(ص) در سایر موارد نماز به اجماع واجب نیست پس آیه مقیّد می شود به مورد بعد از تشهد دوم.

مرحوم آیة الله خوئی (صاحب مستند) در پاسخ گویند:

(فیه، مضافاً اِلی انّ المراد بالتسلیم فی المقام هو الانقیاد و الاطاعة لاصیغةُ السّلام المتعارفة کما لایخفی. فالآیة اجنبیّة عن محل الکلام بالکلیّه، انّه مع التسلیم فالایة الشریفة مطلقة و حمل المطلق علی فردٍ خاص و هو حالَ الصلوة فی موردٍ مخصوصٍ مِنْها مَع بُعدِه فی نَفْسه یَحْتاجُ اِلی الدَّلیلِ و لادلیلَ فتحصّل اَنّ الاظهر استحباب السّلام علی النّبی(ص) کما علیه المشهور.[2] )

(اشکال در استناد به آیه این است که مضافاً بر اینکه مراد از سلِّموا در اینجا عبارت از انقیاد و اطاعت است نه صیغه سلام متعارفه همچنانکه مخفی نیست پس آیه کلاً از محل کلام اجنبی می باشد سلّمنا که چنین نباشد پس آیه شریفه مطلقه است و حمل مطلق بر فرد خاص که حال نماز است آن هم در مورد مخصوص از آن ضمن اینکه فی نفسه بعید می باشد نیاز به دلیل دارد در حالی که دلیلی موجود نیست پس حاصل آن است که بنابر اظهر استحباب السّلام علی النّبی(ص) ... ثابت است همانگونه که مشهور بر آن هستند.)

قائلین به وجوب به بعض نصوص هم استناد نموده اند:

موثقه ابی بصیر:

وَ عَنْهُ عَنِ النَّضْرِ عَنْ زُرْعَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ: إِذَا جَلَسْتَ فِي الرَّكْعَةِ الثَّانِيَةِ فَقُلْ بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ خَيْرُ الْأَسْمَاءِ لِلَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ ... ثُمَّ قُلِ السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ السَّلَامُ عَلَي أَنْبِيَاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ السَّلَامُ عَلَي جَبْرَئِيلَ وَ مِيكَائِيلَ وَ الْمَلَائِكَةِ الْمُقَرَّبِينَ ... وَ السَّلَامُ عَلَيْنَا وَ عَلَي عِبَادِ اللَّهِ الصَّالِحِينَ ثُمَّ تُسَلِّمُ[3] .

(ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود زمانی که در رکعت دوم نشستی پس بگو بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ خَيْرُ الْأَسْمَاءِ لِلَّهِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لَاشَرِيكَ لَهُ ... سپس بگو السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ السَّلَامُ عَلَي أَنْبِيَاءِ اللَّهِ وَ رُسُلِهِ السَّلَامُ عَلَي جَبْرَئِيلَ وَ مِيكَائِيلَ وَ الْمَلَائِكَةِ الْمُقَرَّبِينَ ... تا آخر حدیث.)

قائلین به وجوب گویند در ذیل این حدیث امر به السَّلَامُ عَلَيْكَ أَيُّهَا النَّبِيُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُه و امر ظاهر در وجوب است.

بر این استناد اشکال وارد است به اینکه اشتمال موثقه بر بسیاری از مستحبات موجب ضعف ظهور مزبور می شود.