موضوع: صلوة/قنوت /بررسی نصوص

صحیحه اسماعیل بن فضل الهاشمی:

محمد بن یعقوب عن محمد بن یحیی عن احمد بن محمد عن الحسین بن سعید عن فَضالَةَ بنِ ایّوبَ عن اَبان عن اسماعیلَ بنِ الفَضْلِ قال سَأَلْتُ اباعبدِالله عَنِ القُنُوتِ و ما یقالُ فیه فَقالَ ماقَضَی اللهُ عَلی لِسانِکَ وَ لااَعْلَمُ فیهِ شَیْئاً مُوَقَّتاً[1] . «قول مخصوص»

(اسماعیل بن فضل گوید سؤال کردم از امام صادق(ع) راجع به قنوت و آنچه در آن بایستی گفته شود پس فرمود آنچه خداوند بر زبان تو بگذراند و نمی دانم در آن چیز معینی را.)

اولاً سؤال راوی از دعاء خاص در قنوت است پس جواب داده شده به اینکه دعاء خاصی در آن لازم نیست بلکه هر آنچه خداوند بر زبانت جاری سازد از دعا همان خوب است.

ثانیاً اگر بر فرض که ناظر به لفظ باشد مراد از آن چنین است که لفظ مخصوصی از لغت عربی منظور نیست شاهد آن هم اینکه سائل عرب زبان است و امام(ع) فرموده اند ماقَضَی اللهُ عَلی لِسانِکْ و بر زبان او غیر از لغت عربی جاری نمی شده است نعم چنانچه سائل غیرعربی بود یا جواب امام(ع) چنین بود « ماقَضَی اللهُ عَلی لِسانِ الرّجل» ممکن بود تعمیم به غیرعربی و ملاحظه می کنیم که چنین نیست.

از نصوص مزبور که بگذریم بعضی استدلال نموده اند به قول امام صادق(ع) در مرسله دیگر مرحوم صدوق:

قَالَ الصَّادِقُ(ع) : كُلُّ شَيْ‌ءٍ مُطْلَقٌ حَتَّي يَرِدَ فِيهِ نَهْيٌ[2] .

(هر چیزی آزاد است تا وقتی که درباره آن نهی وارد گردد.)

بدین ترتیب که گفته اند نهی از دعا به فارسی وارد نشده و موجود نیست و نتیجه آن می شود که دعا با لغت فارسی در نماز جایز است و سبب بطلان نماز نمی باشد.

به این استدلال هم امکان اشکال است که می دانیم از آنجا که عبادات توقیفیّه است دعای در نماز هم عبادت است و شارع مقدس هم آن را به زبان عربی آموخته است و توقیفی بودن آن به منزله نهی از دعا به غیر عربیت می باشد.

و امّا بخش دوم کلام مصنّف که بر فرض هم که دعا در قنوت به فارسی جایز باشد ببینیم آیا وظیفه قنوت به غیر عربی محقق می شود یا نه؟ همینطور در سایر احوال نماز که البته مرحوم مصنّف قائل شده اند بر اینکه وظیفه قنوت به غیر عربیّت محقق نمی شود هرچند اصل آن را جایز دانسته اند. یعنی در واقع ملازمه ای بین جواز قنوت به غیرعربی و تحقق وظیفة القنوت در صورتی که به غیرعربی خوانده شود، موجود نیست.

کسانی که بخلاف نظر مصنّف قائل به اداء وظیفه قنوت به غیر عربیت شده اند به صحیحه عبدالرحمن بن ابی عبدالله استدلال نموده اند:

صحیحه عبدالرحمن بن ابی عبدالله:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَبْدِالرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي عَبْدِاللَّهِ عَنِ الصَّادِقِ(ع) أَنَّهُ قَالَ الْقُنُوتُ فِي الْوَتْرِ الِاسْتِغْفَارُ وَ فِي الْفَرِيضَةِ الدُّعَاءُ[3] .

(عبدالرحمن بن ابی عبدالله از امام صادق(ع) نقل کرده است که فرمود قنوت در نماز وتر استغفار و در نماز واجب دعاء می باشد.)

مستدلّین به این صحیحه ادعا کرده اند که اطلاق آن در حالی که دعاء در آن مقیّد به عربیّت نشده است شامل جمیع لغات می شود.

اشکال وارد بر این استدلال:

امام(ع) در مقام بیان از این ناحیه نبوده اند بلکه به صدد تفرقه و بیان تفاوت بین قنوت وَتر و قنوت فریضه بوده اند که در اوّلی استغفار و در دومی دعا می باشد بدون اینکه نظر به خصوصیت لغت داشته باشند تا بخواهد از این جهت اطلاق منعقد گردد، به عبارت دیگر صحیحه برای بیان تفرقه بین موردین از حیث معنا و مضمون است بدون اینکه نظری به الفاظ و خصوصیات آن داشته باشد بنابراین اطلاقی برای آن نخواهد بود.