موضوع: صلوة/مبطلات نماز /بررسی نصوص

و امّا اینکه مصنّف فرقی بین عمد و سهو و اضطرار قائل نشده اند به دلیل اطلاق اخبار بوده و اجماع شامل همه موارد مزبور است.

مضافاً بر اینکه در خصوص سهو حدیث لاتُعاد از جمله نصوصی است که دلالت دارد بر اینکه نماز بدون طهارت هرچند سهواً باشد باطل است.

(لاتُعادُ الصَّلاةُ الّا مِن خَمسَةٍ الطَّهُورِ و الوَقتِ و القِبلَةِ وَ الرُّکوعِ و السُّجُودِ)

هر خللی در نماز چنانچه سهوی باشد اعاده نمی خواهد مگر در موارد پنجگانه طهارت و وقت و قبله و رکوع و سجود.

(صحیحه زراره از امام باقر(ع))

و در خصوص اضطرار موثقه عمار بن موسی از امام صادق(ع) بر قول مشهور بلکه اجماع اصحاب دلالت دارد:

موثقه عمار بن موسی:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ سَعِيد الْمَدَائِنِيِّ عَنْ مُصَدِّقِ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ عَمَّارِ بْنِ مُوسَي عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ سُئِلَ عَنِ الرَّجُلِ يَكُونُ فِي صَلَاتِهِ فَيَخْرُجُ مِنْهُ حَبُّ الْقَرْعِ كَيْفَ يَصْنَعُ قَالَ إِنْ كَانَ خَرَجَ نَظِيفاً مِنَ الْعَذِرَةِ فَلَيْسَ عَلَيْهِ شَيْ‌ءٌ وَ لَمْ يُنْقَضْ وُضُوؤُهُ وَ إِنْ خَرَجَ مُتَلَطِّخاً بِالْعَذِرَةِ فَعَلَيْهِ أَنْ يُعِيدَ الْوُضُوءَ وَ إِنْ كَانَ فِي صَلَاتِهِ قَطَعَ الصَّلَاةَ وَ أَعَادَ الْوُضُوءَ وَ الصَّلَاةَ[1] .

(عمّار بن موسی گوید از امام صادق(ع) سؤال شد راجع به شخصی که در حال نماز است پس خارج می شود از او کِرم در این صورت چه کند؟ فرمود اگر خارج شده در حالی که از عذره پاک است بر او چیزی نیست و وضوی او نقض نمی شود و چنانچه در حالی که آلوده به عَذَره هست خارج گردیده پس بر اوست که وضوء را اعاده نماید و اگر در نمازش بوده، نماز را قطع کند و وضوء و نماز را اعاده کند.

اکنون ببینیم قولی که به مرحوم صدوق نسبت داده شده مستندی بر آن موجود است یا نه؟

قبلاً گفته شد که ایشان قائل بر این است که چنانچه حدث بعد از سجده دوم از رکعت آخر واقع شود ناقض نماز نمی باشد. بر این قول به بعض نصوص استدلال شده است.

صحیحه زراره:

مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ يَعْنِي أَحْمَدَ بْنَ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي وَ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ وَ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ كُلِّهِمْ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) فِي الرَّجُلِ يُحْدِثُ بَعْدَ أَنْ يَرْفَعَ رَأْسَهُ فِي السَّجْدَةِ الْأَخِيرَةِ وَ قَبْلَ أَنْ يَتَشَهَّدَ قَالَ يَنْصَرِفُ فَيَتَوَضَّأُ فَإِنْ شَاءَ رَجَعَ إِلَي الْمَسْجِدِ وَ إِنْ شَاءَ فَفِي بَيْتِهِ وَ إِنْ شَاءَ حَيْثُ شَاءَ قَعَدَ فَيَتَشَهَّدُ ثُمَّ يُسَلِّمُ وَ إِنْ كَانَ الْحَدَثُ بَعْدَ الشَّهَادَتَيْنِ فَقَدْ مَضَتْ صَلَاتُهُ[2] .

(زراره از امام باقر نقل می کند درباره شخصی که حدث از او واقع شد بعد از آنکه سرش را از سجده آخر برداشت و قبل از تشهد امام(ع) فرمود: از نماز منصرف شود پس وضوء بگیرد پس اگر خواست به مسجد برگردد و اگر خواست در خانه اش و اگر بخواهد هر کجا خواست بنشیند پس تشهد بخواند سپس سلام دهد و اگر حدث بعد از شهادتین واقع شد پس نماز وی انجام شده است.)

موثّقه عبید بن زراره:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ صَفْوَانَ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) الرَّجُلُ يُحْدِثُ بَعْدَ مَا يَرْفَعُ رَأْسَهُ مِنَ السُّجُودِ الْأَخِيرِ فَقَالَ تَمَّتْ صَلَاتُهُ وَ إِنَّمَا التَّشَهُّدُ سُنَّةٌ فِي الصَّلَاةِ فَيَتَوَضَّأُ وَ يَجْلِسُ مَكَانَهُ أَوْ مَكَاناً نَظِيفاً فَيَتَشَهَّدُ[3] .

(عبید بن زراره گوید به امام صادق(ع) گفتم از شخصی حدثی واقع شده است بعد سربرداشتن از سجده آخر پس فرمود: نمازش تمام است و تشهد سنّت در نماز است پس وضوء می گیرد و می نشیند در مکان خودش یا مکانی که نظیف است پس تشهد را می خواند.)

موثّقة الثانیة عبید بن زراره:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَي عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيُّوبَ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ عُبَيْدِ بْنِ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ رَجُلٍ صَلَّي الْفَرِيضَةَ فَلَمَّا فَرَغَ وَ رَفَعَ رَأْسَهُ مِنَ السَّجْدَةِ الثَّانِيَةِ مِنَ الرَّكْعَةِ الرَّابِعَةِ أَحْدَثَ فَقَالَ أَمَّا صَلَاتُهُ فَقَدْ مَضَتْ وَ بَقِيَ التَّشَهُّدُ وَ إِنَّمَا التَّشَهُّدُ سُنَّةٌ فِي الصَّلَاةِ فَلْيَتَوَضَّأْ وَ لْيَعُدْ إِلَي مَجْلِسِهِ أَوْ مَكَانٍ نَظِيفٍ فَيَتَشَهَّدُ[4] .

(عبید بن زراره گوید از امام صادق(ع) سؤال کردم راجع به شخصی که نماز واجب خوانده پس زمانی که فارغ شد و سر از سجده دوم رکعت چهارم برداشت و حدثی از او واقع شد پس فرمود: نمازش تمام است و تشهد باقی است و تشهد سنت در نماز است پس وضوء می گیرد و باز می گردد به جایی که نشسته بود یا مکان نظیفی و تشهد می خواند.)

در مورد این سه روایت می گوییم در هیچ کدام منظور این نیست که حدث واقع شده در خصوص بعد از سجده دوم رکعت آخر ناقض نمی باشد که طبعاً عموم ادلّه ناقضیّت نماز را تخصیص بزند بلکه ظاهر آنها چنین است که حدث در خارج نماز اتفاق افتاده زیرا که تشهد سنّة است همانطور که بعض عامّه از جمله ابوحنیفه جزئیت تشهد را انکار نموده اند و در نتیجه قائل شده اند اگر حدث در شرایط مخصوص پس از سجده دوم رکعت آخر اتفاق بیفتد نماز باطل نیست بنابراین نصوص سه گانه مزبور که با قول عامّه موافق بوده و با نصوصی که برخلاف قول عامّه و مطابق نظر امامیّه هستند در تعارض می باشند حمل بر تقیّه می گردند.

شایان ذکر است هرچند که صدور حدث بعد از سجده دوم از رکعت آخر به نُدرت واقع می شود و چندان محل ابتلاء نیست با عین حال رواة در این خصوص زیاد سؤال کرده اند و این خود نشانه ای است بر اینکه عامّه قائل به عدم ناقض بودن حدث در آن موضع خاص بوده اند.