موضوع: صلوة/مبطلات نماز /انحراف از قبله

متن:

الرّابع تَعَمُّدُ الْاِلْتِفاتِ بِتمام البَدَنِ إلَی الْخَلْفِ أوْ إلَی الیمینِ أوِ الْیَسار بل إلی‌ ‌ما بَیْنَهُما عَلی وَجْهٍ یَخْرُجُ عَنِ الاسْتِقْبال وَ إنْ لَمْ یَصِلْ إلی حَدِّهما وَ إنْ لَمْ یَکُنِ‌ ‌الْاِلْتِفاتُ حالَ الْقَرائَۀِ أوِ الذِّکْرِ.

(چهارم آنکه عمداً از قبله منحرف شود به تمام بدن به پشت سر یا به جانب راست یا به جانب چپ بلکه به مابین قبله و یمین و مابین قبله و یسار به طوری که از استقبال قبله خارج شود اگرچه به حدّ یمین و یسار نرسد، هرچند انحراف در غیر حال اشتغال به قرائت و ذکر باشد.

شرح:

در اصل این فرع یعنی قاطعیت و مبطلیّت التفات از قبله شک و تردیدی نیست و فی الجمله اختلافی نمی باشد و از بعضی هم ادعای اجماع نسبت به آن شده است.

امّا آنچه احیاناً محل اختلاف است اینکه التفات به تمام بدن معتبر است یا التفات به وجه کافی است و اینکه پشت به قبله کردن معتبر است یا به یمین یا یسار بلکه مابین آنها هم در قاطعیت نماز کافی است.

در اینجا نصوص وارد در مقام را که مختلف است مورد بررسی قرار می دهیم:

(اوّل) برخی از نصوص التفات از قبله را مطلقاً ناقض و قاطع نماز دانسته اند:

صحیحه محمد بن مسلم:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ صَفْوَانَ عَنِ الْعَلَاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) قَالَ سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَلْتَفِتُ فِي صَلَاتِهِ قَالَ لَا وَ لَايَنْقُضْ أَصَابِعَهُ[1] .

(محمد بن مسلم از امام باقر(ع) نقل کرده است که سؤال کردم از شخصی که در نمازش از قبله برگردد؟ فرمود نه و انگشتانش را هم نشکند.)

موثقه ابی بصیر:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَ إِنْ تَكَلَّمْتَ أَوْ صَرَفْتَ وَجْهَكَ عَنِ الْقِبْلَةِ فَأَعِدِ الصَّلَاةَ[2] .

(ابوبصیر از امام صادق(ع) نقل کرده که فرمود اگر تکلم کردی یا چهره ات را از قبله برگردانیدی پس اعاده کن نماز را.)

صحیحه دوم زراره:

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) أَنَّهُ قَالَ لَهُ اسْتَقْبِلِ الْقِبْلَةَ بِوَجْهِكَ وَ لَاتَقَلَّبْ بِوَجْهِكَ عَنِ الْقِبْلَةِ فَتَفْسُدَ صَلَاتُكَ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ يَقُولُ لِنَبِيِّهِ فِي الْفَرِيضَةِ[3] ﴿«فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ حَيْثُ ما كُنْتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شَطْرَهُ.»﴾[4]

(از زراره از امام باقر(ع) نقل شده که فرمود وجه خود را روبه قبله قرار ده و آن را از قبله برنگردان که نمازت فاسد می شود پس خداوند عزّوجلّ به پیامبر خود در نماز فریضه می فرماید «پس برگردان وجه خودت را به سمت مسجدالحرام و هر کجا باشید پس برگردانید وجوه خودتان را به سمت آن».)

صحیحه عمر بن اُذَیْنَه:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) أَنَّهُ سَأَلَهُ عَنِ الرَّجُلِ يَرْعُفُ وَ هُوَ فِي الصَّلَاةِ وَ قَدْ صَلَّي بَعْضَ صَلَاتِهِ فَقَالَ إِنْ كَانَ الْمَاءُ عَنْ يَمِينِهِ أَوْ عَنْ شِمَالِهِ أَوْ عَنْ خَلْفِهِ فَلْيَغْسِلْهُ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَلْتَفِتَ وَ لْيَبْنِ عَلَي صَلَاتِهِ فَإِنْ لَمْ يَجِدِ الْمَاءَ حَتَّي يَلْتَفِتَ فَلْيُعِدِ الصَّلَاةَ[5] .

(عمر بن اذینه از امام صادق(ع) سؤال کرد راجع به شخصی که خون از بینی او ریخته در حالی که مشغول نماز بود و بعض از نمازش را بجا آورده است پس فرمود اگر آب طرف راست او یا طرف چپ او یا پشت سرش است پس بشوید آن را بدون اینکه التفات از قبله پیدا کند و بنا بگذارد بر نمازش «نمازش را ادامه دهد» پس اگر آب نیابد تا از قبله منحرف شود پس بایستی نماز را اعاده نماید.)

(دوم) بعض نصوص بالعکس خبر از عدم ناقضیت التفات از قبله می دهد:

خبر عبدالملک:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ بَشِيرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ عَبْدِالْحَمِيدِ عَنْ عَبْدِالْمَلِكِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ(ع) عَنِ الِالْتِفَاتِ فِي الصَّلَاةِ أَ يَقْطَعُ الصَّلَاةَ؟ فَقَالَ لَا وَ مَا أُحِبُّ أَنْ يُفْعَلَ[6] .

(عبدالملک گوید سؤال کردم از امام صادق(ع) راجع به التفات از قبله در نماز آیا نماز را قطع می کند پس فرمود نه و دوست ندارم که انجام شود.)

(سوم) تعدادی از نصوص التفات را مبطل می دانند چنانچه التفات فاحش باشد:

صحیحه حلبی:

وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) فِي حَدِيثٍ قَالَ قَالَ إِذَا الْتَفَتَّ فِي صَلَاةٍ مَكْتُوبَةٍ مِنْ غَيْرِ فَرَاغٍ فَأَعِدِ الصَّلَاةَ إِذَا كَانَ الِالْتِفَاتُ فَاحِشاً وَ إِنْ كُنْتَ قَدْ تَشَهَّدْتَ فَلَا تُعِدْ[7] .

(حلبی از امام صادق(ع) در حدیثی نقل کرده که آن حضرت فرمود: زمانی که التفات کردی در نماز واجب بدون اینکه از نماز فارغ شده باشی نماز را اعاده کن هرگاه تفاوت فاحشی باشدو اگر تشهد را گفته باشی پس اعاده نکن.)

وَ فِي الْخِصَالِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ عَلِيٍّ(ع) فِي حَدِيثِ الْأَرْبَعِمِائَةِ قَالَ الِالْتِفَاتُ الْفَاحِشُ يَقْطَعُ الصَّلَاةَ[8] .

(و در خصال از علی(ع) نقل کرده است که فرمود التفات فاحش نماز را قاطع است.)

(چهارم) آنچه دلالت دارد بر اینکه اگر با تمام بدن برگردد مبطل می باشد:

صحیحه زراره:

وَ عَنْهُ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ أَنَّهُ سَمِعَ أَبَاجَعْفَرٍ(ع) يَقُولُ الِالْتِفَاتُ يَقْطَعُ الصَّلَاةَ إِذَا كَانَ بِكُلِّهِ[9] .

(زراره نقل کرده که شنیده است از امام باقر(ع) که می گوید: التفات قطع نماز می کند هرگاه با کُلّ بدن صورت گیرد.)