موضوع: صلوة/صلوة آیات /بررسی نصوص

روایت بُرَید بن معاویه و محمد بن مسلم:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) وَ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) قَالَا إِذَا وَقَعَ الْكُسُوفُ أَوْ بَعْضُ هَذِهِ الْآيَاتِ فَصَلِّهَا مَا لَمْ تَتَخَوَّفْ أَنْ يَذْهَبَ وَقْتُ الْفَرِيضَةِ فَإِنْ تَخَوَّفْتَ فَابْدَأْ بِالْفَرِيضَةِ وَ اقْطَعْ مَا كُنْتَ فِيهِ مِنْ صَلَاةِ الْكُسُوفِ فَإِذَا فَرَغْتَ مِنَ الْفَرِيضَةِ فَارْجِعْ إِلَي حَيْثُ كُنْتَ قَطَعْتَ وَ احْتَسِبْ بِمَا مَضَي[1] .

(برید بن معاویه و محمد بن مسلم از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) نقل کرده اند که فرمودند هرگاه کسوف یا بعض از این آیات واقع شد پس نماز آیات بخوان در صورتی که خوف نداشته باشی از اینکه وقت فریضه بگذرد پس اگر چنین خوفی داشته باشی پس آغاز کن به نماز واجب و رها کن آنچه از نماز کسوف را خوانده باشی پس وقتی از نماز فارغ شدی پس بازگرد به همان جا که نماز آیات را قطع کرده ای و حساب کن به آنچه گذشته است.)

در مورد سند این روایت محقق خوئی چنین بیان داشته اند:

انّها غیرُ نَقیَّةِ السند وَ اِنْ عَبَّرَ عَنْها المحقق الهمدانی کصاحب الجواهر بالصحیحة فَاِنَّ طَریقَ الصَّدُوقِ اِلی بُرَید مجهولٌ حَیْث لَمْ یُذْکَرْ فی المشیخه وَ طَریقُهُ اِلی محمد بن مسلم ضعیفٌ فاِنَّ فیه علیِّ بن احمد ابن عبدالله بن احمد البرقی عن ابیه وَ کِلاهُما مجهولٌ[2] .

(این روایت از لحاظ سند پاک نیست هرچند محقق همدانی همانند صاحب جواهر از روایت مزبور تعبیر به صحیحه نموده اند، طریق صدوق به بُرَید مجهول است زیرا جزء مشیخه ذکر نشده است و طریق صدوق به محمد بن مسلم ضعیف است چون در آن علی بن احمد بن عبدالله بن احمد برقی به نقل از پدرش می باشد و هردو مجهول هستند.)

و امّا از لحاظ دلالت هم محقق همدانی بر آن اشکال کرده اند از آن جهت که اساساً روایت ریخته شده برای بیان حکم دیگر یعنی تقدیم نماز فریضه بر نماز آیات هنگام تزاحم.

در پاسخ ایشان گفته شده که این کلام مانع از تمسک به روایت برای اثبات وجوب نماز آیات در هنگام وقوع زلزله نمی شود و غایة الامر ممکن است وجوب تقیید شود به عدم المزاحمة و در فرضی که تزاحمی نباشد فریضه بودن محقق خواهد بود.

مرحوم محقق خوئی از لحاظ دیگر اشکال کرده اند که: مراد از بعض آیات همان آیات معهود بین الناس است که مانند کسوف موجب نماز باشد و در صحیحه محمد بن مسلم و زراره آتیه به آن ها اشاره شده است و معلوم نیست زلزله مثل و هم ردیف آنها باشد.

أقول:

فتحصّل اینکه نصوص مزبور چنانچه از لحاظ سند ضعفی داشته باشند عمل اصحاب منجبر آن است و از حیث دلالت هم در مجموع تمام بوده و وجوب نماز آیات در هنگام وقوع زلزله را می رساند حتّی اگر خوف و ترسی هم عارض نشود به دلیل اطلاق ادلّه.

متن:

الرابع: کُلُّ مخوف سماوی أو أرضی ‌کالریح الأسود أو الأحمر أو الأصفر ‌و الظّلمة الشدیدة أو الصاعقة و الصیحة وَ الْهَدَّة و النّارِ التی تَظْهَرُ فی السّماءِ‌ ‌و الخَسْف و غیر ذلک مِنَ الْآیات المخوفه عند غالب الناس و لاعِبرة بغیر‌ ‌المخوف مِن هذه المذکورات و لابخَوف النادر و لابِانکساف أحد النیّرین‌ ‌ببعض الکواکب الذی لایَظْهَرُ إلّا لِلْأوحدیّ ‌مِنَ النّاس و کذا بانکساف بعض‌ ‌الکواکب ببعض إذا لم یکن مخوفا لِلغالب من النّا

(هر آنچه باعث خوف مردم باشد از امور آسمانی یا زمینی مانند باد سیاه یا سرخ یا زرد و ظلمت شدیده یا صاعقه و صیحه آسمانی و کوبیده شدن بناء و آتشی که در آسمان ظاهر شود و فرو رفتن زمین و غیر این ها از آیاتی که باعث خوف غالب مردم باشد و هریک از این امور که مخوف نباشد سبب وجوب نماز آیات نیست و همینطور اگر افراد کمی بترسند و همینطور اگر آفتاب یا ماه بوسیله بعض کواکب بگیرد که ظاهر نمی شود مگر برای افراد کمی از مردم و همینطور به گرفتن بعض کواکب به بعض دیگر زمانی که ترس آور برای غالب مردم نباشد.)