موضوع: صلوة/صلوة آیات /بررسی نصوص

صحیحه رهط (قبلاً با سند ذکر شد):

... انَّ صَلَاةَ الْكُسُوفِ ... عَشْرُ رَكَعَاتٍ وَ أَرْبَعُ سَجَدَاتٍ ... ثُمَّ تَقُومُ فَتَصْنَعُ مِثْلَ مَا صَنَعْتَ فِي الْأُولَي ...[1] .

(نماز آیات ... ده رکعت و چهار سجده است ... سپس می ایستی پس انجام می دهی مثل آنچه در اوّلی انجام دادی ... .)

از این صحیحه معلوم می شود که مجموع رکوعات خمسه که قبل از این عبارت ذکر شده است یک رکعت واحده شمرده شده است.

علاوه بر این در این صحیحه تسمیع اختصاص یافته است به بعد از رکوع خامس و عاشر و چنانچه منظور ده رکعت واقعی بود مضمن ده تسمیع می شد. بنابراین معلوم است که مراد از عشر رکعات، رکعت متضمن سجود نیست بلکه رکعت متضمن رکوع می باشد. با این ترتیب مستفاد از نصوص این است که نماز آیات دو رکعت است هرچند به لفظ عشر رکعات ذکر شده باشد و لذا در این خصوص اختلافی بین فقهاء نمی باشد.

نصوصی که در آتیه ذکر می کنیم شاهد نماز آیات با این کیفیّت می باشد و برحسب آنچه صاحب مفتاح الکرامة از بعض فقهاءِ امامیه نقل کرده است کیفیت مزبور اجماعی بلکه مذهب اهل البیت شمرده شده است.

البته دو روایت در اینجا نقل شده است که دلالت دارد بر اینکه نماز آیات هشت رکعت است و در هر رکعت چهار رکوع می باشد.

روایت ابوالبختری:

وَ عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الْبَرْقِيِّ عَنْ أَبِي الْبَخْتَرِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) أَنَّ عَلِيّاً(ع) صَلَّي فِي كُسُوفِ الشَّمْسِ رَكْعَتَيْنِ فِي أَرْبَعِ سَجَدَاتٍ وَ أَرْبَعِ رَكَعَاتٍ قَامَ فَقَرَأَ ثُمَّ رَكَعَ ثُمَّ رَفَعَ رَأْسَهُ ثُمَّ قَرَأَ ثُمَّ رَكَعَ ثُمَّ قَامَ فَدَعَا مِثْلَ رَكْعَتَيْهِ ثُمَّ سَجَدَ سَجْدَتَيْنِ ثُمَّ قَامَ فَفَعَلَ مِثْلَ مَا فَعَلَ فِي الْأُولَي فِي قِرَاءَتِهِ وَ قِيَامِهِ وَ رُكُوعِهِ وَ سُجُودِهِ سَوَاءً[2] .

(ابوالبختری از امام صادق(ع) نقل کرده که علی(ع) دو رکعت نماز بجا آورد هنگام خورشید گرفتگی در چهار سجده و چهار رکعت، ایستاد پس قرائت خواند سپس رکوع نمود پس سر برداشت و قرائت خواند پس رکوع نمود پس ایستاد پس خواند همانند دو رکعتش پس دو سجده بجا آورد سپس ایستاد و بجا آورد مانند آنچه در اُولی بجا آورد از حیث قرائت و قیام و رکوع و سجود مساوی آن.)

روایت یونس بن یعقوب:

وَ عَنْهُ عَنْ بُنَانِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْمُحَسِّنِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ، قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ(ع) انْكَسَفَ الْقَمَرُ فَخَرَجَ أَبِي وَ خَرَجْتُ مَعَهُ إِلَي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ فَصَلَّي ثَمَانِيَ رَكَعَاتٍ كَمَا يُصَلِّي رَكْعَتَيْنِ وَ سَجْدَتَيْنِ[3] .

(یونس بن یعقوب گوید امام صادق(ع) فرمود: ماه گرفتگی واقع شد پس پدرم خارج شد و من به همراه او به سمت مسجدالحرام رفتم پس هشت رکعت نماز بجا آورد همچنان که نماز می گذارد دو رکعت و دو سجده.)

این دو روایت از حیث سند ضعیف هستند زیرا در روایت اوّل ابوالبخْتری در غایة ضعف است بلکه گفته شده که او اکذب البریّه «دروغگوترین مردم» بوده است.

و در روایت دوم محسن بن احمد توثیق نشده است.

با این ترتیب هر دو روایت مطروحه است و طبعاً دسته روایاتی که بر دو رکعت و هر رکعت پنج رکوع و دو سجده دلالت می کند بدون معارض خواهند بود و هیچگونه نیازی به حمل های دیگر در دو روایت مزبور نیست که بعضی این چنین پنداشته اند و جهت آشنایی خلاصه ای از آنها را ذکر می کنیم:

(الف) حملی که مرحوم شیخ فرموده است و آن در تعارض بین دو دسته روایات آن دو روایت که دلالت بر هشت رکعت می کند حمل بر تقیّه شود از آنجا که هردو موافق با مذهب بعض عامّه است.

(ب) بعضی قائل به وجود جمع دِلالی با حمل بر تخییر شده اند در صورتی که بین اقل و اکثر ممکن باشد وگرنه حمل بر افضلیّت چون دو روایت ثمانیه بر مجزی بودن تصریح دارد و روایات دسته مقابل ظهور در وجوب عشره بنابراین از ظاهر آنها رفع ید نموده و آن را حمل بر استحباب می کنیم.

(ج) حملی که مرحوم صاحب وسائل نموده است و آن اینکه محتمل است نماز طبق مضمون دو روایت مزبور اساساً نماز دیگری باشد که بر فرض سعه وقت جایز است آن را بخواند و سپس نماز آیات را بجا آورد.