موضوع: صلوة/صلوة القضاء /وجوب قضاء الصلوة

متن:

(فصل) فی قضاء الصلوة

یَجِبُ قَضاءُ الیَوْمیَّةِالفائِتَةِ عَمْداً أوْ سَهْواً أوْ جَهْلاً أوْ لِأجْلِ النَّوْمِ‌ ‌الْمَسْتَوْعِبِ لِلْوَقْت أوْ لِلْمَرَضِ وَ نَحْوِه وَ کَذا إذا أتی بِها باطِلَةً لِفَقْدِ شَرْطٍ أوْ جُزْءٍ‌ ‌یُوجِبُ تَرْکَه الْبُطْلان بِأنْ کانَ عَلی وَجْهِ الْعَمْدِ أوْ کانَ مِنَ الْأرْکانِ.

(واجب است قضاء نماز یومیه ای که عمداً یا سهواً یا از روی جهل ترک شده یا به سبب آنکه در تمام وقت نماز خواب بوده است یا به لحاظ بیماری و امثال آن و همچنین زمانی که نماز را آورده به نحو باطل به جهت اینکه شرط یا جزئی را که ترک آن موجب بطلان است بجا نیاورده است از آنجا که عمداً ترک شده یا از ارکان بوده است.)

نصوصی که دلالت بر وجوب قضاء دارد:

صحیحه اول زراره:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) أَنَّهُ سُئِلَ عَنْ رَجُلٍ صَلَّي بِغَيْرِ طَهُورٍ أَوْ نَسِيَ صَلَوَاتٍ لَمْ يُصَلِّهَا أَوْ نَامَ عَنْهَا فَقَالَ يَقْضِيهَا إِذَا ذَكَرَهَا فِي أَيِّ سَاعَةٍ ذَكَرَهَا مِنْ لَيْلٍ أَوْ نَهَارٍ[1] .

(زراره از امام باقر(ع) نقل کرده است که سؤال شد از آن حضرت راجع به شخصی که بدون طهارت نماز خوانده یا نمازهایی را فراموش کردهو نخوانده یا در حال خواب بوده است پس فرمود: قضاء می کند آنها را زمانی که یادش آمد در هر ساعتی از شب و روز.)

اشکال:

ممکن است در این صحیحه مناقشه شود که دلالت بر عموم نداشته و اخصّ از مدّعی می باشد و القاء خصوصیت هم به جهت عدم قرینه بر آن واضح نیست بنابراین امکان دارد که حکم مخصوص به موارد مذکور در روایت باشد.

دفع اشکال:

موارد ذکر شده چنانچه در کلام امام(ع) وارد میشد ممکن بود ادعای اختصاص شود لکن آنها در کلام سائل ذکر گردیده است بنابراین مجالی بر توهم اختصاص نمی ماند بلکه جای آن است که حمل بر مثال شود.

مضافاً بر اینکه چنین گمانی نسبت به سائل نیست که احتمال داده باشد بین نماز فاقد طهور و بین فاقد وقت یا رکوع و غیر این ها تفاوت است.

و همینطور اینکه به ذهن سائل خطور کرده باشد که صلاة فاقد طهور قضاء می خواهد امّا اگر اساساً نماز را ترک کند قضاء لارم ندارد.

و بعید نیست که وجه تخصیص به موارد مذکوره این باشد که معمولاً فرد مؤمن بما هو مؤمن نماز را عمداً ترک نمی کند و در صورت ترک حتماً به جهت این است که باطل بوده یا به جهت نسیان یا غلبه نوم بوده است بنابراین شکی نیست که صحیحه ظهور دارد در اینکه فریضه را در وقت ترک کرده و یا بر وجه خودش نیاورده است.

به علاوه شاهد بر آن عبارتی است که در ادامه روایت، در کلام امام آمده استفَلْيُصَلِّمَافَاتَهُمِمَّاقَدْمَضَي. (آنچه را در گذشته از او فوت شده پس بخواند.)

صحیحه دوم زراره:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قُلْتُ لَهُ رَجُلٌ فَاتَتْهُ صَلَاةٌ مِنْ صَلَاةِ السَّفَرِ فَذَكَرَهَا فِي الْحَضَرِ قَالَ يَقْضِي مَا فَاتَهُ كَمَا فَاتَهُ إِنْ كَانَتْ صَلَاةَ السَّفَرِ أَدَّاهَا فِي الْحَضَرِ مِثْلَهَا وَ إِنْ كَانَتْ صَلَاةَ الْحَضَرِ فَلْيَقْضِ فِي السَّفَرِ صَلَاةَ الْحَضَرِ كَمَا فَاتَتْهُ[2] .

(زراره گوید به آن حضرت گفتم شخصی نماز در سفر از او فوت شده است پس در حضر یادش آمده است فرمود آنچه را از او فوت شده قضاء نماید همان گونه که فوت شده چنانچه نماز سفر بوده در حضر مثل همان را انجام دهد و اگر نماز حضر بوده پس قضای آن را در سفر همانند نماز حضر بجا آورد.)

این صحیحه هرچند ناظر است به اعتبار مماثلة بین اداء و قضاء از حیث قصر و تمام امّا ظاهر آن مفروغٌ عنه بودن وجوب قضاء به هنگام تحقق عنوان فوت در نظر سائل می باشد که معصوم(ع) هم صحّه بر آن نهاده و تقریر فرموده است.

صحیحه سوم زراره:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِيعاً عَنْ حَمَّادٍ عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) قَالَ إِذَا نَسِيتَ الصَّلَاةَ أَوْ صَلَّيْتَهَا بِغَيْرِ وُضُوءٍ وَ كَانَ عَلَيْكَ قَضَاءُ صَلَوَاتٍ فَابْدَأْ بِأَوَّلِهِنَّ فَأَذِّنْ لَهَا وَ أَقِمْ ثُمَّ صَلِّهَا ثُمَّ صَلِّ مَا بَعْدَهَا بِإِقَامَة إِقَامَةٍ لِكُلِّ صَلَاةٍ[3] .

(زراره از امام باقر(ع) نقل کرده که آن حضرت فرمود:هرگاه نماز را فراموش کردی یا آن را بدون وضوء بجا آوردی و برعهده تو قضاء نمازهایی بود پس شروع کن به اولین نمازی که قضاء می کنی با گفتن اذان و اقامه نماز بگذار و سپس مابعد آن را نماز بگذار و برای هر نماز یک اقامه بگو.)

مصباح الفقیه(حاج آقا رضا همدانی):

یَجِبُ قَضاءُ الْفائِتَةِ اِذا کانَتْ واجِبَةً اِجْماعاً کما ادَّعاهُ فِی الْجَواهِرِ وَ غَیْرِهِ وَ ظاهِرُ کَلِماتِهِمْ فی فَتاواهُمْ وَ مَعاقِدِ اِجْماعاتِهِمُ الْمَحْکیَّة کصَریحِ بَعْضِهِمْ عَدَمُ الْفَرْقِ فِی الصَّلاةِ الْواجِبَةِ بین الْیَوْمیَّةِ وَ غَیْرِها مَعَ اجْتِماعِ شَرائِطِ الْقَضاءِ مِمّا عَدَا الْجُمُعَةِ وَ العیدَیْن وَ الْاَصْلُ فی ذلک بَعْدَ الْاِجماعِ قَوْلُهُ(ص) «مَنْ فاتَتهُ فَریضَةٌ فَلْیَقْضِها کَما فاتَتْهُ» بَناءً علی شُمولِه لِمُطْلَقِ الواجبِ وَ ما رُوِیَ اَیْضاً عَنْهُ «مَنْ نامَ عَنْ صَلاةٍ اَوْ نَسیَها فَلْیَقْضِها اِذا ذَکَرها» وَ صَحیحَةُ زَرارَة و الصَّلوة الْواجِِبَةُ مُنْحَصِرَةٌ فی الْیَوْمیَّةِ وَ الطَّوافِ وَ الْایاتِ وَ قَدْ وَرَدَ فی خُصُوصِ کُلٍّ مِنْها مایَفی بِحُکْمِه کَما تُقَرِّرُ فی مُحَلِّه[4] .

(واجب است به اجماع قضاء نماز فوت شده ای که واجب بوده است همان گونه که صاحب جواهر و غیر ایشان ادعا نموده اند و ظاهر کلمات ایشان در فتاوی آنها و معاقد اجماعات منقول آنها می باشد مانند تصریح بعض ایشان به اینکه در نماز واجب بین یومیه و غیر آن فرقی نیست در صورتی که اجتماع شرایط قضاء باشد بجز نمازجمعه و عیدین و اصل در آن بعد از اجماع قول پیامبراکرم(ص) است که میفرمایند: «کسی که فوت شده از او نماز واجب پس قضاء کند آن را همان گونه که فوت شده است از او.» بنابراینکه شامل مطلق واجب می باشد.

و همچنین آنچه روایت شده است از آن حضرت: «کسی که در اثر خواب نماز از او فوت شده یا نماز را فراموش کرده است پس قضاء کند آن را وقتی یادش آمد.» و صحیحه زراره. و نماز واجب منحصر در یومیه و طواف و آیات می باشد و وارد شده است در خصوص هریک از آنها آنچه که وافی به حکم آن است و در محل خودش تقریر گردیده است.)