موضوع: كتاب الصلاة/صلوة الجماعة /تَجِبُ بِالنَّذْرِ ‌وَ الْعَهْدِ وَ الْیَمینِ

متن:

وَ قَدْ تَجِبُ بِالنَّذْرِ ‌وَ الْعَهْدِ وَ الْیَمینِ‌ ‌ولکِنْ لَوْ خالَفَ صَحَّتِ الصَّلاةُ وَ إنْ کان متعمّداً.

(و واجب می شود جماعت به وسیله نذر و عهد و قسم ولکن اگر برخلاف عمل کرد و فرادی خواند نماز صحیح است هرچند عمداً باشد.)

شرح:

شبهه ای در اصل انعقاد نذر نیست زیرا رجحان موجود است به جهت افضلیّت جماعت از فرادی و معلوم است که عموم ادلّه وفاء به نذر شامل آن می باشد.

امّا بحث در این است که آیا این وجوب، تکلیفی محض است و بر مخالفت آن چیزی جز گناه و کفّاره مترتب نیست یا اینکه حکم وضعی است و به جماعت خواندن شرط صحت می باشد پس اگر به خلاف عمل کرد و فرادی خواند نمازش باطل است.

أقول:

در فرضی که به خلاف نذر نماز را فرادی بخواند نماز صحیح است زیرا دلیلی بر بطلان آن موجود نیست. بلی در صورتی که امر به شیء را مقتضی نهی از ضدّ بدانیم طبعاً مقتضی برای بطلان موجود است لکن نتیجه تحقیق در بحث اصول خلاف آن می باشد.

متن:

لاتَشْرَعُ الْجَماعَةُ فی شیءٍ مِنَ النّوافِلِ الْأصلیّة.

(مشروع نیست جماعت در چیزی از نوافل اصلیّه.)

منظور از نوافل اصلیّه نمازهایی است که اصالةً مستحبی می باشند.

نصوص مستفیضه دلالت دارند بر عدم مشروعیت جماعت در نوافل اصلیّه:

صحیحه زراره و محمد بن مسلم و فضیل:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِأَسَانِيدِهِ عَنْ زُرَارَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ وَ الْفُضَيْلِ أَنَّهُمْ سَأَلُوا أَبَاجَعْفَرٍ الْبَاقِرَ(ع) وَ أَبَاعَبْدِاللَّهِ الصَّادِقَ(ع) عَنِ الصَّلَاةِ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ نَافِلَةً بِاللَّيْلِ فِي جَمَاعَةٍ فَقَالَا إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(ص) كَانَ إِذَا صَلَّي الْعِشَاءَ الْآخِرَةَ انْصَرَفَ إِلَي مَنْزِلِهِ ثُمَّ يَخْرُجُ مِنْ آخِرِ اللَّيْلِ إِلَي الْمَسْجِدِ فَيَقُومُ فَيُصَلِّي. فَخَرَجَ فِي أَوَّلِ لَيْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ لِيُصَلِّيَ كَمَا كَانَ يُصَلِّي فَاصْطَفَّ النَّاسُ خَلْفَهُ فَهَرَبَ مِنْهُمْ إِلَي بَيْتِهِ وَ تَرَكَهُمْ فَفَعَلُوا ذَلِكَ ثَلَاثَ لَيَالٍ فَقَامَ فِي الْيَوْمِ الرَّابِعِ عَلَي مِنْبَرِهِ فَحَمِدَاللَّهَ وَ أَثْنَي عَلَيْهِ ثُمَّ قَالَ أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ الصَّلَاةَ بِاللَّيْلِ فِي شَهْرِ رَمَضَانَ مِنَ النَّافِلَةِ فِي جَمَاعَةٍ بِدْعَةٌ وَ صَلَاةَ الضُّحَي بِدْعَةٌ أَلَا فَلَا تَجَمَّعُوا لَيْلًا فِي شَهْرِ رَمَضَانَ لِصَلَاةِ اللَّيْلِ وَ لَاتُصَلُّوا صَلَاةَ الضُّحَي فَإِنَّ تِلْكَ مَعْصِيَةٌ أَلَا وَ إِنَّ كُلَّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ وَ كُلَّ ضَلَالَةٍ سَبِيلُهَا إِلَي النَّارِ ثُمَّ نَزَلَ وَ هُوَ يَقُولُ قَلِيلٌ فِي سُنَّةٍ خَيْرٌ مِنْ كَثِيرٍ فِي بِدْعَةٍ[1] .

(زراره و محمد بن مسلم و فضیل سؤال کردند از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) راجع به نماز نافله در شب ماه رمضان به جماعت؟ پس در پاسخ آنها فرمودند: رسول خدا(ص) پس از نماز عشاء به منزل باز می گشتند و سپس در آخر شب به سوی مسجد خارج می شدند پس به نماز می ایستادند، پس خارج شدند در اولین شب ماه رمضان تا طبق معمول نماز بگذارند پس مردم صف بستند پشت سر آن حضرت پس دور شد از آنها و ترک کرد ایشان را پس همین کار را سه شب انجام دادند پس در روز چهارم پیامبر(ص) به منبر رفته و حمد و ثنای خدا را بجا آورد سپس فرمود ای مردم نماز نافله در شب ماه رمضان را به جماعت خواندن بدعت است و نماز ضحی بدعت است، آگاه باشید در شب ماه رمضان اجتماع برای نماز شب نکنید و نماز ضحی نخوانید که معصیت است آگاه باشید هر بدعتی گمراهی است و هر گمراهی راهش به سوی آتش است پس از منبر پایین آمد در حالی که می فرمود انجام دادن سنّت به مقدار کم بهتر است از انجام بدعت به مقدار زیاد.)

صلاةُ الضُّحی نمازی که بین مردم متداول بوده و هنگام بلند شدن آفتاب قبل از ظهر می خواندند.

این روایت از حیث سند در صحّت کامل است امّا از حیث دلالت بعضی اشکال کرده اند که منع در آن اختصاص به نوافل ماه رمضان دارد نه مطلق نوافل بنابراین دلیل اَخَصّ از مُدَّعی می باشد.

در پاسخ گفته شده است صحیحه مزبور اطلاق دارد و عموم نوافل را شامل می شود و ذکر نوافل شهر رمضان در آن از باب تطبیق کُبری بر صغری می باشد.

روایت محمد بن سلیمان الدیلمی:

و عنه عن احمدَ بن علیّ عن محمد بن ابی الصُّهْبان عن محمد بن سلیمان حاکیاً عن عبدالله بن سِنان و سَماعة عن الصادق(ع) و عن اسحاق بن عمّار عن الکاظم(ع) و هو بنفسه عن الرّضا(ع) اَنَّ النبیّ(ص) قال فی نافِلَة شهر رمضان: ایّها الناس اِنَّ هذِه الصَّلوةَ نافِلَةٌ وَ لَنْ نَجْتَمِعَ لِلنّافِلَة فَلْیُصَلِّ کُلُّ رَجُلٍ مِنکُمْ وَحْدَه وَلْیَقُلْ ماعَلَّمَهُ اللهُ مِنْ کِتابه وَ اعْلَمُوا انّه لاجَماعَةَ فی نافِلَةٍ[2] .

(محمد بن سلیمان از عبدالله بن سنان و سماعه از امام صادق(ع) و از اسحاق بن عمّار از امام صادق و خودش «محمد بن سلیمان» از امام رضا(ع) نقل کرده است که پیامبراکرم(ص) درباره نافله ماه رمضان فرمود: ای مردم این نماز نافله است و جمع نمی شویم برای نافله پس هر فردی از شما به تنهایی بخواند و باید بگوید آنچه خداوند از کتابش به او آموخته است و بدانید که جماعت در نافله نمی باشد.)

این روایت از لحاظ سند قصور دارد به لحاظ محمد بن سلیمان دیلمی امّا از حیث دلالت همانطور که در صحیحه قبلی گفته شد ذکر نافله ماه رمضان از باب تطبیق کبری بر صغری می باشد.

روایت سُلَیْمِ بن قیس الهلالی:

وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَي عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عُثْمَانَ عَنْ سُلَيْمِ بْنِ قَيْسٍ الْهِلَالِيِّ قَالَ خَطَبَ أَمِيرُالْمُؤْمِنِينَ(ع) فَحَمِدَاللَّهَ وَ أَثْنَي عَلَيْهِ ... إِلَي أَنْ قَالَ: وَ اللَّهِ لَقَدْ أَمَرْتُ النَّاسَ أَنْ لَايَجْتَمِعُوا فِي شَهْرِ رَمَضَانَ إِلَّا فِي فَرِيضَةٍ وَ أَعْلَمْتُهُمْ أَنَّ اجْتِمَاعَهُمْ فِي النَّوَافِلِ بِدْعَةٌ[3] .

(سُلَیْم بن قیس هلالی گوید خطبه خواند امیرالمؤمنین پس حمد و ثنای الهی گفت تا آنجا فرمود: بخدا قسم امر کردم مردم را که اجتماع نکنید در ماه رمضان مگر در نماز واجب و آنها را آگاه نمودم که اجتماع آنها در نوافل بدعت است.)

محقق خوئی:

فَاِنَّ سُلَیْمَ بن قیس وَ اِنْ لَمْ یُوَثَّق صریحاً لکِنَّه من جمله خَواصِّ امیرالمؤمنین علیه السلام و قد ورد فی حَقّه الکثیرُ مِنَ الْمَدْحِ فالرّوایة معتبرةٌ سنداً[4] .

(سلیم بن قیس هرچند صریحاً توثیق نشده است امّا از جمله خواصّ امیرالمؤمنین(ع) است و درباره وی مدح زیادی رسیده است بنابراین روایت از حیث سند معتبر می باشد.)

فتحصّل جایز نیست نوافل اصلیه به جماعت خوانده شود.