موضوع: كتاب الصلاة/صلوة الجماعة /تَرْکُ ‌الْمَأمُومِ الْقَرائَة

متن:

«فصل» فی أحْکامِ الجماعة:

الأحوط تَرْکُ ‌الْمَأمُومِ الْقَرائَة فِی الرَّکْعَتَیْن الْاُولَیَیْنِ مِنَ‌ ‌الْإخفاتیّة إذا کانَ فیهِما مَعَ الْإمامِ وَ إنْ کانَ الْأقْوی الْجَواز مَعَ الْکِراهَةِ‌ ‌وَ یستَحبُّ مَعَ التَّرْکِ أنْ یَشْتَغِلَ بِالتَّسْبیحِ وَ التَّحْمیدِ وَ الصَّلاةِ عَلی مُحَمّدٍ و آلِه.

(فصل: احکام جماعت

احتیاط آن است مأموم رکعات اوّل و دوم در نمازهای اخفاتیّه قرائت را ترک نماید زمانی که در آن دو رکعت با امام باشد هرچند اقوی جواز خواندن قرائت است با کراهت. و مستحب است چنانچه ترک کند مشغول به تسبیح و تحمید و صلوات بر محمد و آل محمد(ع) گردد.)

شرح:

آنچه مورد اتفاق علماء است ساقط شدن وجوب قرائت از مأموم در دو رکعت اوّل و دوم از نمازهای اخفاتیّه می باشد که به عهده امام جماعت است امّا کثیری از ایشان آن را حرام دانسته و بعض دیگر جایز دانسته و معتقد به کراهت آن می باشند البته آنچه مورد بحث است بجا آوردن قرائت به قصد جزئیّت نماز همچنان که در سایر نمازها انجام می دهد لکن در صورتی که به قصد قرآن و ذکر بخواند اشکالی ندارد.

زیرا منع از اتیان قرائت به جهت قول معصوم(ع) است که می فرماید: یَکِلْهُ اِلَی الْاِمام «آن را واگذار به امام جماعت نماید» ناظر به قرائت صلاتیه است و از قرائت به قصد قرآنیّت و ذکر انصراف دارد.

اکنون به بعض نصوص که دلالت بر منع اتیان قرائت دارد می پردازیم:

صحیحه زراره و محمد بن مسلم:

مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَي عَنْ حَرِيزٍ عَنْ زُرَارَةَ وَ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَا قَالَ أَبُوجَعْفَرٍ(ع) كَانَ أَمِيرُالْمُؤْمِنِينَ(ع) يَقُولُ مَنْ قَرَأَ خَلْفَ إِمَامٍ يَأْتَمُّ بِهِ فَمَاتَ بُعِثَ عَلَي غَيْرِ الْفِطْرَةِ.

وَ رَوَاهُ الشَّيْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ[1] .

(زراره و محمد بن مسلم نقل کرده اند از امام باقر(ع) که فرمود: امیرالمؤمنین(ع) می فرمود کسی که قرائت بخواند پشت سر امام جماعتی که به او اقتداء کرده است برانگیخته می شود بر غیر دین.)

از جمله « فَمَاتَ بُعِثَ عَلَي غَيْرِ الْفِطْرَةِ.» استفاده می شود که نمازهایش باطل بوده است یعنی اگر قرائت را در جماعت می خوانده، و بدون تدارک نمازها فوت کرده است مثل این است که اساساً نماز نخوانده و در حکم تارک الصّلوة خواهد بود.

صحیحه زراره:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنْ زُرَارَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ(ع) قَالَ إِنْ كُنْتَ خَلْفَ إِمَامٍ فَلَا تَقْرَأَنَّ شَيْئاً فِي الْأَوَّلَتَيْنِ وَ أَنْصِتْ لِقِرَاءَتِهِ[2] .

(زراره از امام باقر(ع) نقل کرده که آن حضرت فرمود: هرگاه پشت سر امام قرار گرفتی نبایستی قرائت بخوانی در دو رکعت اوّل و گوش کن به قرائت وی.)

این دو صحیحه و نظائر آنها به دلیل اطلاق مفادشان شامل تمام نمازها می شود.

امّا بعض روایات دیگر دلالت دارند بر اینکه در نمازهای جهریّه چنانچه مأموم قرائت امام حتّی همهمه آن را نشنود جایز است قرائت را بخواند و در نتیجه منع از قرائت به نمازهای اخفاتیه اختصاص می یابد.

صحیحه حلبی:

مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) أَنَّهُ قَالَ إِذَا صَلَّيْتَ خَلْفَ إِمَامٍ تَأْتَمُّ بِهِ فَلَا تَقْرَأْ خَلْفَهُ سَمِعْتَ قِرَاءَتَهُ أَمْ لَمْ تَسْمَعْ إِلَّا أَنْ تَكُونَ صَلَاةً يُجْهَرُ فِيهَا بِالْقِرَاءَةِ وَ لَمْ تَسْمَعْ فَاقْرَأْ.

وَ رَوَاهُ الْكُلَيْنِيُّ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ وَ رَوَاهُ الشَّيْخُ بِإِسْنَادِهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَعْقُوبَ مِثْلَهُ[3] .

(هرگاه نماز را اقتداء به امام نمایی پس قرائت را نخوان چه قرائت امام را بشنوی یا نشنوی مگر اینکه نماز جهریه باشد و قرائت وی را نشنوی در آن صورت قرائت را بخوان.)

صحیحه عبدالرحمن ابی حجّاج:

وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَي عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ وَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ جَمِيعاً عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَي عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ الْحَجَّاجِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَاعَبْدِاللَّهِ(ع) عَنِ الصَّلَاةِ خَلْفَ الْإِمَامِ أَقْرَأُ خَلْفَهُ فَقَالَ أَمَّا الصَّلَاةُ الَّتِي لَا يُجْهَرُ فِيهَا بِالْقِرَاءَةِ فَإِنَّ ذَلِكَ جُعِلَ إِلَيْهِ فَلَا تَقْرَأْ خَلْفَهُ وَ أَمَّا الصَّلَاةُ الَّتِي يُجْهَرُ فِيهَا فَإِنَّمَا أُمِرَ بِالْجَهْرِ لِيُنْصِتَ مَنْ خَلْفَهُ فَإِنْ سَمِعْتَ فَأَنْصِتْ وَ إِنْ لَمْ تَسْمَعْ فَاقْرَأْ.

وَ رَوَاهُ الصَّدُوقُ فِي الْعِلَلِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِاللَّهِ وَ أَحْمَدَ بْنِ إِدْرِيسَ جَمِيعاً عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِالْجَبَّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَي مِثْلَهُ[4] .

(عبدالرحمان بن الحجاج گوید از امام صادق(ع) سؤال کردم راجع به نماز پشت سر امام آیا قرائت را بخوانم پشت سر او؟ پس فرمود: امّا نمازی که جهریه نیست قرائت برای او قرار داده شده پس قرائت را پشت سرش نبایستی بجا آوری و امّا نماز جهریّه پس او مأمور است به بلند خواندن تا کسانی که پشت سر او هستند گوش کنند پس اگر می شنوی گوش بده و اگر نمی شنوی پس بخوان .

و صدوق در علل مثل آن را با سند ذکر نموده است.)

صحیحه سلیمان بن خالد:

وَ بِإِسْنَادِهِ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ النَّضْرِ بْنِ سُوَيْدٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ وَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ النُّعْمَانِ عَنْ عَبْدِاللَّهِ بْنِ مُسْكَانَ جَمِيعاً عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِاللَّهِ(ع) أَ يَقْرَأُ الرَّجُلُ فِي الْأُولَي وَ الْعَصْرِ خَلْفَ الْإِمَامِ وَ هُوَ لَايَعْلَمُ أَنَّهُ يَقْرَأُ؟ فَقَالَ لَايَنْبَغِي لَهُ أَنْ يَقْرَأَ يَكِلُهُ إِلَي الْإِمَامِ[5] .

(سلیمان بن خالد گوید: گفتم به امام صادق(ع) آیا در نماز ظهر و عصر شخص پشت سر امام قرائت بخواند در حالی که نمی داند که قرائت بخواند؟

پس فرمود سزاوار نیست که قرائت بخواند، آن را به امام واگذارد.)