درس خارج فقه استاد حمید درایتی

موضوع: کتاب القرض/احکام قرض /شرط زيادة

جمع بندی

روش فقاهتی مرسوم و متداول بدین گونه است که فقیه در وهله‌ی اول به بازسازی أسناد روایات و جرح و تعدیل روات و اعتبار روایات می‌پردازد، و در گام بعدی وارد مرحله‌ی فقه الحدیث و فهم دقیق کلام امام علیه السلام می‌شود و به دنبال شناسایی رابطه‌ی صدر و ذیل احادیث و مدلول انفرادی آن‌ها حرکت می‌کند، لکن عمده‌ترین کار فقاهت که موجب سنجش عیار فقاهت هر فقیهی نیز هست، جمع بین روایات و یافتن مدلول جمعی نصوص می‌باشد.

نسبت به کیفیت جمع بین روایات، روش‌های مختلفی وجود دارد که به چند نمونه اشاره می‌کنیم:

    1. در گام اول روایاتی که پیرامون موضوع واحد و مشابه هم هستند، در دسته‌های جداگانه‌ای قرار داده شود و سپس در گام دوم هر دسته‌ای از حیث عام و خاص و موافقت و مخالفت در حکم، سنجیده و تخصیص یا تقیید زده شود، و در گام پایانی رابطه‌ی بین خروجی هر دسته با سایر دسته‌ها سنجیده و پس از تخصیص یا تقیید آن‌ها به نتیجه‌ی نهایی دست یافت.

    2. تمام روایات با مضامین مختلف را در یک ستون از خاص به عام تنظیم شود و سپس از اول ستون نسبت هر روایتی با روایت بعد سنجیده و پس از تخصیص یا تقیید، نتیجه‌ی آن با روایت بعدتر مقایسه شود و بدین صورت حرکت کرد تا به پایان ستون رسید. این وجه جمع مستلزم آن است که در بحث انقلاب نسبت، اخذ مبنا کرد و براساس آن حرکت کرد.

    3. تمام روایات از حیث موضوع و متعلق تفکیک شود و روایات متناظر و متعارض در هر موضوع، مقابل هم قرار داده می‌شود تا پس از تعارض و تساقط در هر بخش، در آخر به روایاتی که سالم از معارض هستند، مراجعه شود.

    4. در گام اول روایاتی که بر جواز دلالت دارند از روایاتی که بر عدم جواز دلالت دارند، تفکیک ‌شود و در گام دوم پر دامنه ترین مضمون در هر طیف را در دو طرف یک ستون قرار داده و به ترتیب سایر مضامین تا ضیق ترین آن، تنظیم شود و در گام نهایی مرز آن دو طیف تعیین گردد تا شاید همان مضمون وجه جمع بین دو گروه روایت و شاهد جمع آن‌ها باشد.

اینک روایات مربوط به زیادة در قرض به چند شیوه جمع می‌نماییم تا ضمن تمرین روشی و فقاهتی، اختلاف نتائج آن آشکار شود.