درس اصول استاد حمید درایتی
1400/07/18
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: المطلق و المقيد/اعتبارات ماهيات /نظريه مختار
مختار در مسأله
اولا بر اساس تعريفى كه از معقولات اوليه شده است و انتزاع مستقيم مفاهيم خارجى و واقعى، انقسامات سه گانه ماهيت (بشرط شئ و بشرط لا و لابشرط) در حوزه ى معقولات أولى فقط بنابر تفسير مرحوم امام ممكن خواهد بود زيرا اساسا ضرورت داشتن يك اتّصاف (بشرط شئ) يا استحاله ى التحاق آن (بشرط لا) و يا عدم دخالت يك وصف (لابشرط) صرفا به نسبت اوصاف وجود (تحيّز براى جسم) يا اوصاف ماهيت (زوجية براى أربعة) و يا اوصاف ملازم [1] (رجولية براى رجل) قابل ادعا مى باشد. به عبارت دیگر بشرط شئ دانستن اوصاف مفارق مانند انسان عالم در حوزه ى معقولات أولى (كما ادعى الصدر) باطل خواهد بود زيرا اتصاف انسان به علم هيچ ضرورتى در خارج ندارد تا در معقول اول بشرط شئ انتزاع شود بلكه نهايتا بايد علم را براى او در وعاء ذهن ضرورى تصور كرد كه در اين صورت بشرط شئ لامحاله مربوط به معقولات ثانوى خواهد بود.
ثانيا اگرچه مرحوم امام اصرار داشتند كه كلام فلاسفه مربوط به معقولات أولى است و در مقام توجيه ظواهر عبارات آنان برآمدند لكن به نظر می‌رسد فلاسفه صرفا از منظر اعتبار و لحاظ به بيان انقسامات ماهيت پرداخته و نظر به عالَم واقع نداشته اند و در نتيجه انقسامات فلسفى (ماهيت مجردة و مخلوطة و مطلقة) مربوط به حوزه معقولات ثانوى مى باشد.
ثالثا همچنان كه مرحوم صدر فرمود ماهيت لابشرط قسمى در خارج، جامع بين افراد بشرط شئ و بشرط لا و در وعاء ذهن، قسيم آنهاست بايد گفت ماهيت لابشرط مقسمى نيز در حوزه معقولات أولى، جامع بين سه فرد (بشرط شئ و بشرط لا و لابشرط قسمى) و در حوزه معقولات ثانوى، قسيم آنهاست. به نظر می‌رسد جامع بين افراد أربعة معقول ثانى (بشرط شئ و بشرط لا و لابشرط قسمى و مقسمى) همان ماهيت مهملة اى است كه حتى اهمال نسبت به آن ملاحظه نشده است و لحاظ اتصاف و انفكاك به نسبت آن صورت مى گيرد.
رابعا معتقديم موضوع له اسم جنس، ماهيت مهملة (به حمل شايع صناعى) است كه مربوط به معقولات ثانوى (لحاظِ لحاظ) بوده و وجود مستقل نخواهد داشت بلكه در ضمن يكى از چهار فرد قابل تصوير است. بديهى است در اين صورت دلالت اسم جنس بر شموليت و اطلاق جميع افراد مستتبع تماميت مقدمات حكمت خواهد بود.
