درس اصول استاد حمید درایتی
1400/11/27
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مباحث قطع/حجيت اطمینان /نظريه مختار
مبحث چهارم - مختار در مسأله
به نظر مى رسد اولا اطمينان عبارت از آن حالت نفسانى است كه احتمال خلاف اگرچه نسبت به آن منتفى نيست لكن به جهت اندك (جهت كمّى) و ضعيف بودنش (جهت كيفى) موجب ترديد و تحيّر نمى شود و سكون و آرامش نفس را مرتفع نمى سازد.
ثانيا اين حالت نفسانى بر اساس سيرة عقلائية، معتبر و حجة است اما حجيّت آن قابل ردع و سلب (غير ذاتى) مى باشد و مستلزم تناقض نخواهد بود. همچنین با توجه به ندرت قطع و يقين (حتى خبر متواتر نيز يقين آور نيست)، ردع از مطلق اطمينان (سالبة كلية) منجر به تعطيلى احكام و مسدود شدن راه كشف شريعت و شناخت تكليف مى شود (اعتبار بخشى ظنون معتبر نيز از طريق اطمينان ممكن است) و بر اساس اين نكته، اعتبار سيرة عقلائية قائم بر تبعيت از مطلق اطمينان نيازمند امضاء نخواهد بود و صرف عدم ردع براى معتبر بودن آن كافيست.
ثالثا اگرچه كه عقلاء در امور مهم و اساسى (مانند هلاكت نفس)، اطمينان را معيار عمل خود قرار نمى دهند و سيرة عقلائية اى در آن موارد وجود ندارد لكن اين نكته سبب تقييد حجيّت اطمينان نمى شود زيرا در اين چنين امورى على رغم اينكه احتمال خلاف از حيث كميّت ناچيز است اما با توجه به قابل اعتناء بودنش از حيث كيفيت، اساسا اطمينانى شكل نمى گيرد تا استثناء از حجيّت آن باشد فلذا حتى در مثل اين موضوعات اگر علاوه بر كميّت احتمال خلاف، كيفيت آن نيز ضعيف باشد (مانند احتمال هلاكت در تصادفات جاده اى)، عقلاء بر اساس اطمينان مشئ مى كنند و اين عملكرد آنان مورد تقبيح ديگران واقع نمى شود.
رابعا اگر مقصود از حجيّت، صرف محرّكيت باشد كه مطلق اطمينان (ناشى از هر منشائى) حجة است اما اگر مراد از آن منجّزيت و معذّريت باشد، خصوص اطمينان حاصل از مناشئ عقلائى حجة خواهد بود و اطمينان شخصى حاصل از غير طرق عقلائى (مانند رؤيا) غير معتبر مى باشد و مورد تقبيح عقلاء واقع مى شود.
خامسا أدلة ى نقلية اى كه ادعاى رادع بودن آن ها نسبت به اطمينان شده است، دو گروه مى باشد : [1]
• ادله اى كه مفاد آن بى اعتبارى غير علم و يقين به صورت مطلق است ﴿َلا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ﴾ [2] با توجه به اينكه هر سيرة اى ملموس و تأثيرگذار است، رادع آن نيز بايد از جهت دلالت و شفافيت أقواى از آن باشد و بر اساس احتمال نظارت اين دسته از ادله بر علم و يقين عرفى (نه اصولى)، رادعيت آن قابل اثبات نخواهد بود.
• ادله اى كه مفاد آن بى اعتبارى غير علم و يقين در موارد خاص است (مانند نجاسة و طهارة) — غالبا اين روايات در مقام خدشه در اطمينان با طرح احتمالات بعيدة هستند نه اينكه صرف احتمال در مقابل اطمينان را معيار حكم قرار دهند.
