1- کلام صاحب جواهر در معنای طهور

در آیه آمده بود «وَ أَنْزَلْنٰا مِنَ‌ السَّمٰاءِ‌ مٰاءً‌ طَهُورا»[1] صاحب جواهر می فرماید «و كيف كان فيقال حينئذ أما حمله على المصدر في المقام بناء على مجيئه مفتوحا فممنوع بناء على جعله نعتا للماء إلا على تأويل، و لعل تأويله بمطهر حينئذ أولى لوجوه منها موافقة الآية الثانية و كونه أقرب للفعل الذي هو مصدر له على بعض الوجوه، بل أولى من ذلك بقاؤه على المصدرية و جعله منصوبا على معنى اللام، فيوافق التعليل في الآية الثانية فتأمل جيدا»[2] ایشان فرموده نمی توانیم طهور را مصدر بگیریم چرا که مصدر جامد است ولی اینجا صفت آب است مگر اینکه به تأویل ببریم. تأویل این است که بگوییم به معنای «طاهر» است. بعد می گوید اگر به معنای «مطهر» تأویل ببریم بهتر است چرا که اگر بگوییم به معنای مطهر است با آیه سوره انفال همخوانی دارد چرا که در سوره انفال فرمود «وَ يُنَزِّلُ‌ عَلَيْكُمْ‌ مِنَ‌ السَّمٰاءِ‌ مٰاءً‌ لِيُطَهِّرَكُمْ‌ بِه»[3] که مطهر است و شما را تطهیر می کند.

ایشان می فرماید طهور اگر بخواهد مصدر باشد باید تأویل برود و تأویل چند صورت دارد. اگر طهور را به معنای «طاهر» بگیرید، و بگویید خیلی طاهر است و مبالغه در طهارت است مثل «زید عدل» یعنی خیلی عادل است، مطهریت فهمیده نمی شود. تأویل دوم را ایشان «مطهر» می گیرد. اشکال این است که مطهر باب تفعیل است در حالی که طهور مصدر ثلاثی است. اگر طهور بخواهد مصدر باشد، از آن مطهریت فهمیده نمی شود. پس احتمال مصدر بودن ضعیف است.

صاحب جواهر در ادامه فرموده «و أما حمله على الآلة فقد صرح به هنا جماعة كصاحب الصحاح و غيره، و ربما استشكله بعضهم أنه حينئذ لا يصلح أن يكون نعتا للفظ الماء لكونه من قبيل الأسماء الجامدة و ان دل على المبدأ إلا على تأويل، كما يلتزم في الجامد المحض، و من هنا لم يلتفت اليه صاحب الكشاف مع اعترافه بأصل المعنى، و يمكن أن يجاب عن ذلك بحمله على البدلية من لفظ الماء، أو يراد من طهور حينئذ يتطهر للاستغناء عن الموصوف بلفظ ماء فيكون المعنى و أنزلنا من السماء ماء يتطهر به، كما عن الهروي فإنه قال ماء طهور أي يتطهر به أو يراد و أنزلنا من السماء ماء هو آلة للطهارة، كما عن النيشابوري. و الحاصل ان أمر التأويل في ذلك سهل»

می فرماید صاحب صحاح اللغه گفته یکی از معانی طهور، «ما یتطهر به» است. در اینصورت به این معنا اشکال شده که در اینصورت طهور، هرچند جامد است و بر مبدأ دلالت دارد و با تأویل می تواند وصف واقع شود لکن حتی در اینصورت دلالت بر مطهریت ندارد. چرا که گفتیم آب «ما یتطهر به» یعنی اسم آلت است یعنی می توان با آن تطهیر کرد. مقصود ما اثبات مطهریت آب است این آیه می‌گوید «ما یتطهر به» است. در خصوص معنای اسم آلت، مقصود ما که اثبات مطهریت آب است این حکم مدلول آیه است ولی چون اسم جامد را با تأویل وصف گرفتید مشکل دارد. ایشان فرموده بخاطر اینکه نیاز به تأویل داشت صاحب کشاف این ترکیب را قبول نکرده است. صاحب جواهر می فرماید می توان بدون تأویل به مقصود رسید. ایشان فرموده «و يمكن أن يجاب عن ذلك بحمله على البدلية من لفظ الماء» طهور را بدل از آب قرار دهید، یعنی بدل کل از کل. یعنی به معنای «مایتطهر به» بگیریم و بگوییم طهور بدل از «ماء» است که مقصود ثابت می شود. لکن به نظر این آیه ظهور در کلام صاحب جواهر ندارد بلکه ظهور در «الطاهر المطهر» دارد که عرب اینطور استعمال کرده و شیخ طوسی نیز فرمود.

این دو آیه اگر بخواهد دلیل بر مطهریت آب مطلق باشد باید بگوییم «نزول من السماء» خصوصیت ندارد. گفته اند به کمک قول به عدم فصل می گوییم خصوصیت ندارد. البته در اینصورت آیه مستقلا دال بر مطهریت نیست بلکه نیاز به متمم دارد.

2- نظر استاد در طاهریت و مطهریت آب مطلق

گفتیم صفت با خبر فرقش این است که خبر، چیزی است که مخاطب از آن اطلاع ندارد بر خلاف صفت و حال که برای مخاطب شناخته شده است.[4] در این آیه «طهورا» وقتی صفت آب است یعنی طهور بودن آن مفروغ است. مفروغ عنه بودن آن نیز از ابتدای بعثت است چرا که فعل پیامبر اکرم صل الله علیه و آله را می دیدند و از آن فهمیده بودند که از آب می توان برای مطهریت استفاده کرد. پس طاهر و مطهر بودن آب ثابت می شود شرعا.