1- جبران ضعف سند

می گویند عمل اصحاب جابر ضعف سند است یعنی اینکه اصحاب به روایتی عمل کرده اند که مشکل سندی داشته است باعث اعتبار آن می شود. فقها می گفتند خبر ثقه حجت است و اینطور گفته اند که عمل اصحاب، خبر ضعیف را نازل منزله خبر ثقه می کند. قبلا گفتیم مبنای ما در حجیت خبر، وثوق به صدور است و اینکه راوی ثقه باشد یا نه ملاک نیست. در خبر مرسله ای که راوی آن معلوم نیست وقتی اصحاب به این روایت عمل می کنند، وثوق صدور برای ما تغییر می کند در حالی که راوی آن تغییر نمی کند. بنابراین وقتی می بینیم همه به روایتی عمل کرده اند کشف می کنیم قرائنی داشته اند که باعث شده وثوق به صدور پیدا کنند. سند به معنای سلسله روات موضوعیت خودش را از دست می دهد؛ سند به معنای طریقی است برای وثوق به صدور از معصوم. سند می خواست وثوق به صدور ایجاد کند ولی ما از راه دیگر وثوق به صدور پیدا می کنیم. فقها تعبیر می کردند به «جابر ضعف سند» ولی ما تعبیر می کنیم به «وثوق به صدور» سند یکی از طرق وثوق به صدور است و ملاک برای ما «وثوق به صدور» است. در روایتی که نقل شد محقق خبری را از معصوم نقل می کند که واسطه زیاد است و معلوم نیست کیست. ولی محقق به صورت جزمی می گوید «قال» که انگار آن را خودش شنیده است و به صدور آن اطمینان دارد«جَعْفَرُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ سَعِيدٍ الْمُحَقِّقُ فِي الْمُعْتَبَرِ قَالَ: قَالَ ع‌ خَلَقَ اللَّهُ الْمَاءَ طَهُوراً لَا يُنَجِّسُهُ شَيْ‌ءٌ إِلَّا مَا غَيَّرَ لَوْنَهُ أَوْ طَعْمَهُ أَوْ رِيحَهُ. وَ رَوَاهُ‌ ابْنُ‌ إِدْرِيسَ‌ مُرْسَلًا فِي أَوَّلِ السَّرَائِرِ وَ نَقَلَ أَنَّهُ مُتَّفَقٌ عَلَى رِوَايَتِه‌»[1] مرسله جزمی محقق است که آن را به عنوان حدیث نقل می کند.

در دوره متقدمین که تا زمان علامه حلی است قرائنی داشته اند که می توانستند وثوق به صدور پیدا کنند. این قرائن ممکن است بعضی از بین رفته باشد یا بعضی از آنها تغییر کرده باشد مثل همین عمل اصحاب که برای ما قرینه است.

ابن ادریس نیز همین روایت را مرسله نقل کرده و گفته متفق علیه است یعنی علاوه بر شیعه، عامه هم آن را نقل کرده اند.

صاحب جواهر می فرماید همین روایت را ابن عقیل نقل کرده است. ایشان فرموده «عن ابن أبي عقيل انه تواتر عن الصادق (عليه السلام) عن آبائه (عليهم السلام): «خلق الله الماء طهورا لا ينجسه شي‌ء إلا ما غير لونه أو طعمه أو ريحه»‌»[2] بعد می فرماید «و في الذخيرة أنه عمل الأمة بمدلوله و قبلوه و الأخبار المستفيضة المروية على ألسنة المشايخ الثلاثة. و هي و ان خلت عن التغيير اللوني إلا أن النبوي المتقدم المعتضد بما سمعت كاف في إثباته مضافا الى ما نقل عن‌ دعائم الإسلام عن أمير المؤمنين (عليه السلام) قال في الماء الجاري يمر بالجيف و العذرة و الدم: «يتوضأ منه و يشرب و ليس ينجسه شي‌ء ما لم يتغير أوصافه طعمه و لونه و ريحه»‌و‌عن الصادق (عليه السلام) «إذا مر الجنب بالماء و فيه الجيفة أو الميتة فإن كان قد تغير لذلك طعمه أو ريحه أو لونه فلا تشرب منه و لا تتوضأ و لا تتطهر به»»

روایت دعائم الاسلام تمام ادعای ما را-که عبارت بود از نجاست آب بوسیله تغییر یکی از اوصاف ثلاثه- ثابت می کند. در ادامه صاحب جواهر می فرماید «و عن‌ الفقه الرضوي «كل غدير فيه من الماء أكثر من كر لا ينجسه ما يقع فيه من النجاسات إلا أن يكون فيه الجيف فتغير لونه و طعمه و رائحته فان غيرته لم تشرب منه و لم تتطهر»‌» بعد می فرماید «و‌ خبر العلاء بن الفضيل قال: «سألت أبا عبد الله (عليه السلام) عن الحياض يبال فيها قال: لا بأس إذا غلب لون الماء لون البول»» این روایت در خصوص بول است و اخص از مدعای ماست.