موضوع: ضمان پزشک /فقه پزشکی /مسائل مستحدثه

خلاصه مباحث گذشته:

بحث ما در مورد ضمان پزشک بود. گفتیم پزشک ضامن کاری است که انجام می دهد و اگر کار را فاسد کرد باید جبران کند. گفتیم دلیل مسأله روایاتی است که در خصوص مسأله وارد شده است.

1- دلایل ضمان پزشک

1.1- قاعده اتلاف

یکی از ادله قاعده اتلاف است.

در خصوص این قاعده دو مسأله وجود دارد. یکی اینکه حدود دلالت این قاعده چیست و دیگر اینکه مدلول این قاعده چیست.

در مورد حدود این قاعده مشهور است که «من اتلف مال الغیر فهو له ضامن» این قاعده از شدت اشتهار، باعث شده بعضی گفته اند که این یک روایت است ولی روایتی در این زمینه نداریم هرچند مطلب مسلمی است.

نکته ای که باید بیان شود این است که در رابطه با اتلاف گاهی کسی مباشرت در اتلاف دارد و گاهی سبب اتلاف می شود. مسأله دیگر این است که اگر غیر بالغ مال دیگری را تلف کند او نیز ضامن است. نابالغ حکم تکلیفی ندارد ولی حکم وضعی که ضمان است را دارد. نکته دیگر اینکه بحثی در فقه وجود دارد که آیا سبب مقدم است یا مباشر. حال اگر متلف مباشرت داشته باشد یا سبب باشد کدام ضامن است.

می گوییم در مورد اتلاف باید اتلاف را نسبت به شخص دهیم. اگر اتلاف در مورد کسی صدق کند آن شخص چه مباشر باشد و چه سبب ضامن است. صحت انتساب موجب می شود که حکم به ضمان کنیم. اگر اتلاف به مباشر و سبب هر دو نسب داشته باشد، مباشر ضامن است و او به سبب مراجعه می کند به خاطر قاعده «المغرور یرجع الی من غره»

1.1.1- دلیل قاعده اتلاف

ظاهر این است که دلیل این مسأله بنای عقلاست. از قواعدی است که در نظام جامعه بشری مورد استناد قرار می گیرد و شرع آن را تأسیس نکرده است. اگر دلیل شرعی داشته باشیم، امضای بنای عقلاست.

یکی از ادله دیگری که در مسأله اقامه شده است این است که شیخ طوسی از آیه ﴿فَمَنِ اعْتَدى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى عَلَيْكُمْ﴾[1] این مسأله را برداشت کرده است. این آیه دلیل قاعده اتلاف است. سوال می شود آیا هر اتلافی اعتدی محسوب می شود. به نظر ما بین اعتدی و اتلاف تساوی در مفهوم وجود ندارد. مثل این که صبی بدون قصد ضربه زدن دست او به ظرفی می خورد و می شکند. او اعتدی نداشته است و اصلا قصد نداشته است ولی مال دیگری تلف شده است. آیه همه موارد اتلاف را نمی تواند اثبات کند. بله ممکن است بگوییم جایی که اتلاف مصداق اعتدی باشد، از این آیه ضمان استفاده می شود.

دلیل دیگر اجماع علمای اسلام است هرچند در مواردی اختلاف دارند. در اصل قاعده اختلاف وجود ندارد. گفتیم این اجماع مدرکی است.

روایاتی هم در مسأله مطرح شد که اختصاص به بحث پزشکی نداشت.

نکته ای باید بیان شود و آن نکته این است که اتلاف با تلف سماوی یا همان طبیعی متفاوت است و تلف سماوی به نوعی با قوانین حاکم بر زمین و بدون دخالت اراده انسان، تلف می شود. حال آیا در این مورد نیز ضمان وجود دارد. اینجا ضمان نداریم چون اتلاف غیر از تلف است و آنچه موجب ضمان است، اتلاف است نه تلف.

بحث عمده در صدق انتساب اتلاف به یک نفر است که اختلاف بین فقهاست وگرنه اصل قاعده پذیرفته شده است.