موضوع: ضمان طبیب /فقه پزشکی /مسائل مستحدثه

خلاصه مباحث گذشته:

بحث درضمان طبیب بود. بحث منتهی شده به قاعده اتلاف.

1- قاعده اتلاف

قاعده اتلاف مورد قبول همه علماست. مدرک این قاعده را بعضی فرموده اند آیه شریفه ﴿فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَيْكُم ْ﴾[1] است. این آیه می فرماید اگر کسی تعدی کند بر شما، شما نیز به مثل همان به تعدی کنید. بعضی فقها برای اثبات قاعده اتلاف به این آیه تمسک کرده اند. ممکن است گفته شود که در بعضی از موارد اتلاف، این آیه صدق می کند لکن عنوان اعتدا در همه موارد اتلاف صدق نمی کند پس دلیل اخص از مدعاست. مثلا در جایی که پزشک قصد اعتداء نداشته باشد، و تلف کند اینجا عنوان اعتداء صدق نمی کند ولی تلف صدق می کند. پس مستند این قاعده نمی تواند این آیه باشد.

مستند دیگر این قاعده می تواند روایات باشد. در کافی بابی تحت عنوان «بَابُ ضَمَانِ الصُّنَّاعِ‌»[2] آمده است. روایت آمده «عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سُئِلَ عَنِ الْقَصَّارِ يُفْسِدُ قَالَ كُلُّ أَجِيرٍ يُعْطَى الْأَجْرَ عَلَى أَنْ يُصْلِحَ فَيُفْسِدُ فَهُوَ ضَامِنٌ» این آیه در مورد اجیر است و اجیر تلف کرده است. این روایت نیز قاعده اتلاف را به عمومش اثبات نمی کند چرا که قاعده اتلاف در خصوص اجیر نیست و اجیر از مصادیق این قاعده است. ضمان طبیب را می‌تواند اثبات کند ولی قاعده اتلاف را بعمومه اثبات نمی کند. نظیر این روایت در مورد شغل های دیگر نیز در همین باب آمده است.

در روایت دیگر آمده «بِهَذَا الْإِسْنَادِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع يُضَمِّنُ الْقَصَّارَ وَ الصَّائِغَ احْتِيَاطاً لِلنَّاسِ وَ كَانَ أَبِي يَتَطَوَّلُ عَلَيْهِ إِذَا كَانَ مَأْمُوناً»[3] این روایت می گوید باید شخص ضامن باشد تا احساس مسئولیت مدنی کند. پس این حق ثابت می شود. حضرت در ادامه می فرماید پدرم امام باقر علیه السلام شخصی که اتلافی کرده بود و شخص عناد نداشته و مورد اطمینان بوده می بخشیدند و تاوان نمی گرفتند. پس از این روایت استفاده می شود که ضمان برای برقراری عدالت است و دیگر اینکه حضرت جایی که تقصیری در کار نبوده می بخشیدند. این روایات نیز در مورد اجیر است و اخص از مدعاست.