موضوع: دیه جنین/ فقه پزشکی/ مسائل مستحدثه

خلاصه مباحث گذشته:

بحث ما در رابطه با دیه جنین بود. گفتیم در این زمینه یک قول مشهور وجود دارد و دو نفر از متقدمین با مشهور مخالف هستند که عبارتند از ابن جنید و عمانی.

1- دیه جنین

در کتاب مختلف الشیعه آمده «قال الشيخان: دية الجنين مائة دينار إذا لم تلجه الروحبعد تمام خلقته. و به قال الصدوق في (المقنع) و رواه في (من لا يحضره الفقيه) و هو قول السيّد المرتضى و أبي الصلاح و سلّار و ابن البرّاج و ابن حمزة و ابن إدريس.

و قال ابن الجنيد: و إذا القي الجنين ميّتا من غير أن تبين جناية بعد الجناية على الام، كانت فيه غرّة عبد أو أمة، إذا كانت الأم حرّة مسلمة، و قدر قيمة الغرّة قدر‌نصف عشر الدية.

و قال ابن أبي عقيل: دية الجنين عند آل الرسول عليهم السلام إذا كانت مضغة ما لم ينبت له العظم أربعون دينارا، أو غرّة عبد أو أمة بقيمة ذلك، فإن كان قد نبت له العظم و شقّ له السمع و البصر، ففيه الدية كاملة»[1]

منظورش از شیخان، شیخ مفید و شیخ طوسی است که گفته اند دیه جنینی که خلقت آن تمام شده ولی روح در آن دمیده نشده، صد دینار است. بعد از اینکه روح دمیده شد، دیه آن کامل می شود که هزار دینار است و این قول را مشهور می داند. بعد می‌گوید ابن جنید و ابن عقیل نظر متفاوتی دارند. ابن جنید اسکافی فرموده اگر جنینی که خلقتش تمام شده ولی ولوج روح نشده ساقط شده باشد ولی جنایت دیگری رخ نداده- مثلا دست جنین قطع شده باشد- بلکه صرفا زن را ترسانده اند و او هم سقط جنین کرده است اینجا دیه آن یک عبد است که عبارتست از 50 دینار در حالی که مشهور می گفتند صد دینار. اختلاف در دیه عبد است که بقیه می گویند صد دینار و ایشان می گوید 50 دینار. اگر مقدار دیه عبد را همان صد دینار گفته بود قولش مانند قول مشهور بود.

عمانی گفته دیه جنین در صورتی که مضغه باشد و استخوان نروییده باشد، چهل دینار تا صد دینار است(نشان می دهد که قیمت عبد و امه مختلف بوده از چهل دینار تا صد دینار بوده است)

بعد فرموده اگر خلقتش تمام شده باشد، دیه کامل به او تعلق می گیرد یعنی هزار دینار، چه ولوج روح شده باشد یا نه.

1.1- روایات مبین مقدار دیه جنین

مرحوم کلینی روایتی آورده «بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع قَالَ: جَعَلَ دِيَةَ الْجَنِينِ مِائَةَ دِينَارٍ وَ جَعَلَ مَنِيَّ الرَّجُلِ إِلَى أَنْ يَكُونَ جَنِيناً خَمْسَةَ أَجْزَاءٍ فَإِذَا كَانَ جَنِيناً قَبْلَ أَنْ تَلِجَهُ الرُّوحُ مِائَةَ دِينَارٍوَ ذَلِكَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ سُلالَةٍ وَ هِيَ النُّطْفَةُ فَهَذَا جُزْءٌ ثُمَّ عَلَقَةً فَهُوَ جُزْءَانِ- ثُمَّ مُضْغَةً فَهُوَ ثَلَاثَةُ أَجْزَاءٍ ثُمَّ عَظْماً فَهُوَ أَرْبَعَةُ أَجْزَاءٍ ثُمَّ يُكْسَى لَحْماً فَحِينَئِذٍ تَمَّ جَنِيناً فَكَمَلَتْ لَهُ خَمْسَةُ أَجْزَاءٍ مِائَةُ دِينَارٍ وَ الْمِائَةُ دِينَارٍ خَمْسَةُ أَجْزَاءٍ فَجَعَلَ لِلنُّطْفَةِ خُمُسَ الْمِائَةِ عِشْرِينَ دِينَاراً وَ لِلْعَلَقَةِ خُمُسَيِ الْمِائَةِ أَرْبَعِينَ دِينَاراً وَ لِلْمُضْغَةِ ثَلَاثَةَ أَخْمَاسِ الْمِائَةِ سِتِّينَ دِينَاراً وَ لِلْعَظْمِ أَرْبَعَةَ أَخْمَاسِ الْمِائَةِ ثَمَانِينَ دِينَاراً فَإِذَا كُسِيَ اللَّحْمَ كَانَتْ لَهُ مِائَةُ دِينَارٍ كَامِلَةً فَإِذَا نَشَأَ فِيهِ خَلْقٌ آخَرُ وَ هُوَ الرُّوحُ فَهُوَ حِينَئِذٍ نَفْسٌ فِيهِ أَلْفُ دِينَارٍ دِيَةٌ كَامِلَةٌ إِنْ كَانَ ذَكَراً وَ إِنْ كَانَ أُنْثَى فَخَمْسُمِائَةِ دِينَارٍ وَ إِنْ قُتِلَتِ امْرَأَةٌ وَ هِيَ حُبْلَى فَتَمَّ فَلَمْ يَسْقُطْ وَلَدُهَا وَ لَمْ يُعْلَمْ أَ ذَكَرٌ هُوَ أَمْ أُنْثَى وَ لَمْ يُعْلَمْ أَ بَعْدَهَا مَاتَ أَوْ قَبْلَهَا فَدِيَتُهُ نِصْفَانِ نِصْفُ دِيَةِ الذَّكَرِ وَ نِصْفُ دِيَةِ الْأُنْثَى وَ دِيَةُ الْمَرْأَةِ كَامِلَةٌ بَعْدَ ذَلِكَ وَ ذَلِكَ سِتَّةُ أَجْزَاءٍ مِنَ الْجَنِينِ وَ أَفْتَى ع فِي مَنِيِّ الرَّجُلِ يُفْرِغُ مِنْ عِرْسِهِ فَيَعْزِلُ عَنْهَا الْمَاءَ وَ لَمْ يُرِدْ ذَلِكَ نِصْفَ خُمُسِ الْمِائَةِ عَشَرَةَ دَنَانِيرَ وَ إِذَا أَفْرَغَ فِيهَا عِشْرِينَ دِينَاراً وَ قَضَى فِي دِيَةِ جِرَاحِ الْجَنِينِ مِنْ حِسَابِ الْمِائَةِ عَلَى مَا يَكُونُ مِنْ جِرَاحِ الذَّكَرِ وَ الْأُنْثَى الرَّجُلِ وَ الْمَرْأَةِ كَامِلَةً وَ جَعَلَ لَهُ فِي قِصَاصِ جِرَاحَتِهِ وَ مَعْقُلَتِهِ عَلَى قَدْرِ دِيَتِهِ وَ هِيَ مِائَةُ دِينَارٍ»[2] روایت از حیث سند مشکل ندارد و صحیح است. این روایت دیه جنین را 5 مرحله می کند. آن مراحل عبارتند از نطفه، علقه، مضغه، عظم و بعد تمام شدن خلقت. مرحله‌ی آخر را صد دینار بیان فرموده است. مراحل قبلی باید کمتر باشد. وقتی که نطفه باشد، بیست دینار است و اگر علقه باشد، چهل دینار و اگر مضغه باشد شصت دینار و اگر عظم باشد، هشتاد دینار است و وقتی که جنین خلقتش کامل شده و هنوز روح دمیده نشده است، صد دینار است وقتی که روح دمیده شد، دیه کامل می گیرد که اگر مذکر باشد، هزار دینار و اگر مؤنث باشد، پانصد دینار تعلق می گیرد. این روایت مستند کلام مشهور واقع شده است.