موضوع: دیه جنین/ فقه پزشکی/ مسائل مستحدثه

خلاصه مباحث گذشته:

در مورد دیه جنین گفتیم سه قول است. یک قول مشهور که نزدیک به اجماع است و فقط دو مخالف دارد. یکی قول عمانی در مورد دیه جنینی که خلقتش تمام شده است اما روح دمیده نشده می باشد که با قول مشهور متفاوت است و فرموده باید دیه انسان کامل پرداخت شود. مستند کلام ایشان دو روایت است.

1- بررسی مستندات روایی قول عمانی در دیه جنین

1.1- روایت ابی عبیده

روایت اول روایت ابی عبیده است که در آن آمده «عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ وَ مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ جَمِيعاً عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِي عُبَيْدَةَ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ امْرَأَةٍ شَرِبَتْ‌ دَوَاءً وَ هِيَ‌ حَامِلٌ‌ وَ لَمْ يَعْلَمْ بِذَلِكَ زَوْجُهَا فَأَلْقَتْ وَلَدَهَا قَالَ فَقَالَ إِنْ كَانَ لَهُ عَظْمٌ وَ قَدْ نَبَتَ عَلَيْهِ اللَّحْمُ عَلَيْهَا دِيَةٌ تُسَلِّمُهَا لِأَبِيهِ وَ إِنْ كَانَ حِينَ طَرَحَتْهُ عَلَقَةً أَوْ مُضْغَةً فَإِنَّ عَلَيْهَا أَرْبَعِينَ دِينَاراً أَوْ غُرَّةً تُؤَدِّيهَا إِلَى أَبِيهِ قُلْتُ لَهُ فَهِيَ لَا تَرِثُ وَلَدَهَا مِنْ دِيَتِهِ مَعَ أَبِيهِ قَالَ لَا لِأَنَّهَا قَتَلَتْهُ فَلَا تَرِثُه‌»[1] سند روایت مشکلی ندارد و صحیحه است. روایت ظریف نمی تواند بر این روایت مقدم شود چرا که سند این روایت صحیح است. باید سراغ جمع دلالی برویم. در روایت ظریف که قبلا گذشت آمده بود «وَ لِلْمُضْغَةِ ثَلَاثَةَ أَخْمَاسِ‌ الْمِائَةِ سِتِّينَ دِينَاراً» مضغه دیه اش شصت دینار است در حالی که روایت ابی عبیده می گوید چهل دینار است. اگر خلقت جنین کامل شده باشد و روح دمیده نشده باشد روایت ظریف فرمود دیه اش صد دینار است «فَإِذَا كُسِيَ اللَّحْمَ كَانَتْ لَهُ مِائَةُ دِينَارٍ كَامِلَة» در حالی که این روایت می فرماید «وَ قَدْ نَبَتَ عَلَيْهِ اللَّحْمُ عَلَيْهَا دِيَةٌ» عمانی دیه را حمل بر دیه انسان کامل کرده است ولی روایت ظریف دقیقا می گوید اگر روح دمیده شد دیه انسان کامل است ولی اگر روح دمیده نشده بود، دیه اش صد دینار است. لفظ دیه که در روایت ابی عبیده آمده اجمال دارد یعنی ممکن است مراد از دیه صد دینار باشد یا هزار دینار باشد. روایت ظریف این اجمال را برطرف کرده و می گوید اگر روح دمیده شده بود هزار دینار و اگر دمیده نشده بود، صد دینار می باشد. پس تعارضی دیده نمی شود و جمع عرفی وجود دارد. پس این روایت نمی تواند مستند کلام عمانی باشد.

1.2- روایت محمد مسلم

روایت دیگری که می تواند مستند کلام عمانی باشد روایت محمد بن مسلم است که در آن آمده «مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي أَيُّوبَ الْخَزَّازِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ الرَّجُلِ يَضْرِبُ الْمَرْأَةَ فَتَطْرَحُ النُّطْفَةَ فَقَالَ عَلَيْهِ عِشْرُونَ دِينَاراً فَقُلْتُ يَضْرِبُهَا فَتَطْرَحُ الْعَلَقَةَ فَقَالَ عَلَيْهِ أَرْبَعُونَ دِينَاراً قُلْتُ فَيَضْرِبُهَا فَتَطْرَحُ الْمُضْغَةَ قَالَ عَلَيْهِ سِتُّونَ دِينَاراً قُلْتُ فَيَضْرِبُهَا فَتَطْرَحُهُ وَ قَدْ صَارَ لَهُ عَظْمٌ فَقَالَ عَلَيْهِ الدِّيَةُ كَامِلَةً وَ بِهَذَا قَضَى أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع قُلْتُ فَمَا صِفَةُ خِلْقَةِ النُّطْفَةِ الَّتِي تُعْرَفُ بِهَا فَقَالَ النُّطْفَةُ تَكُونُ بَيْضَاءَ مِثْلَ النُّخَامَةِ الْغَلِيظَةِ فَتَمْكُثُ فِي الرَّحِمِ إِذَا صَارَتْ فِيهِ أَرْبَعِينَ يَوْماً ثُمَّ تَصِيرُ إِلَى عَلَقَةٍ قُلْتُ فَمَا صِفَةُ خِلْقَةِ الْعَلَقَةِ الَّتِي تُعْرَفُ بِهَا فَقَالَ هِيَ عَلَقَةٌ كَعَلَقَةِ الدَّمِ الْمِحْجَمَةِ الْجَامِدَةِ تَمْكُثُ فِي الرَّحِمِ بَعْدَ تَحْوِيلِهَا عَنِ النُّطْفَةِ أَرْبَعِينَ يَوْماً ثُمَّ تَصِيرُ مُضْغَةً قُلْتُ فَمَا صِفَةُ الْمُضْغَةِ وَ خِلْقَتِهَا الَّتِي تُعْرَفُ بِهَا قَالَ هِيَ مُضْغَةُ لَحْمٍ حَمْرَاءُ فِيهَا عُرُوقٌ خُضْرٌ مُشْتَبِكَةٌ ثُمَّ تَصِيرُ إِلَى عَظْمٍ قُلْتُ فَمَا صِفَةُ خِلْقَتِهِ إِذَا كَانَ عَظْماً فَقَالَ إِذَا كَانَ عَظْماً شُقَّ لَهُ السَّمْعُ وَ الْبَصَرُ وَ رُتِّبَتْ جَوَارِحُهُ فَإِذَا كَانَ كَذَلِكَ فَإِنَّ فِيهِ الدِّيَةَ كَامِلَةً»[2] این روایت فرموده «قُلْتُ فَيَضْرِبُهَا فَتَطْرَحُهُ وَ قَدْ صَارَ لَهُ عَظْمٌ فَقَالَ عَلَيْهِ الدِّيَةُ كَامِلَةً» همینطور فرموده «قُلْتُ فَمَا صِفَةُ خِلْقَتِهِ إِذَا كَانَ عَظْماً فَقَالَ إِذَا كَانَ عَظْماً شُقَّ لَهُ السَّمْعُ وَ الْبَصَرُ وَ رُتِّبَتْ جَوَارِحُهُ فَإِذَا كَانَ كَذَلِكَ فَإِنَّ فِيهِ الدِّيَةَ كَامِلَةً» این فراز تأکید همان فراز قبل است. اینجا اجمال روایت قبل را ندارد چرا که فرموده «الدِّيَةَ كَامِلَةً» ممکن است گفته شود روایت ابی عبیده که اجمال داشت را بر این روایت حمل کنیم و چرا بر روایت ظریف حمل کنیم.

برای توجیه اختلاف این روایت و روایت ظریف می گوییم این روایت که می گوید «الدیه الکامله» با توجه به تعبیراتی که قبل از این فراز آمده که حضرت علی علیه السلام برای هر مرتبه ای مقداری دیه قرار داد، مراد همان صد دینار است و زمانی است که هنوز روح دمیده نشده است. احتمال دیگر این است که مراد هزار دینار باشد و اجمال بوجود آمد. حال برای جمع روایات می گوییم وقتی این روایت ذو احتمالین است و مجمل است ولی روایت ظریف اجمال ندارد این روایت را حمل بر روایت ظریف کرده و اجمال را برطرف می کنیم و می گوییم مراد از «الدیه الکامله» که در این روایت آمده همان صد دینار است که مربوط به قبل از دمیده شدن روح می باشد.

مرحوم ملاعبدالاعلی سبزواری فرموده این روایت که فرموده «الدیه الکامله» مربوط به جایی است که روح دمیده شده است در اینصورت نیز تعارض مرتفع می شود ایشان فرموده «فهي محمولة على و لوج الروح بقرينة ما تقدم»[3] البته ایشان دلیلی بر این حمل بیان نکرده است. مرحوم مجلسی در حاشیه «من لایحضر»[4] نیز اجمال و حل آن را بیان کرده است.