موضوع: دیه جنین/ فقه پزشکی/ مسائل مستحدثه

خلاصه مباحث گذشته:

بحث ما در خصوص مسأله سقط جنین حول چند محور شکل گرفت. بحث اول این بود که حکم تکلیفی سقط، حرمت بود. معلوم شد که سقط جنین در هر مرحله ای که جنین قرار دارد، حرام است. بحث دوم در مورد دیه بود. گفتیم جنین، در مراحل مختلف دیه اش متفاوت است. اگر در وضعی باشد که خلقتش تمام شده باشد ولی ولوج روح نشده باشد، دیه اش به نظر مشهور، صد دینار بود. اگر جنین، پدر و مادرش کافر ذمی بود، باید یک دهم دیه پدرش پرداخت شود. لکن قول دیگری در مسأله بود که باید یک دهم دیه مادرش پرداخت شود. گفتیم این قول با اینکه دو روایت دارد که یکی از آنها معتبر بود ولی خلاف احتیاط است چون مخالف نظر مشهور است. اگر خلقت جنین تمام نشده باشد، روایت ظریف مقدار دیه را بیان کرده بود. در مورد دیه جنین ذمی نیز به همان نسبت از هشتاد درهم کسر می شود. اما اگر روح در جنین دمیده شده باشد، دیه کامل را می برد و اگر مذکر باشد دیه اش دو برابر است.

1- کفاره سقط جنین

بحث است که آیا برای سقط جنین، کفاره واجب است یا خیر. اگر روح دمیده شده باشد، کفاره واجب است چرا که قتل انسان کامل است. ولی اگر روح دمیده نشده باشد، به اجماع فقها کفاره ندارد هرچند خلقتش تمام شده باشد. آیا اجماع مدرکی است یا خیر، محل تردید است. بعضی گفته اند اینجا چون صدق قتل نمی کند، کفاره ندارد. ولی به نظر ما معلوم نیست همین دلیل مجمعین باشد.

به حسب اجماعی که وجود دارد، کفاره برای جنینی که روح در آن دمیده نشده، واجب نیست ولی اینکه صدق قتل نکند، را قبول نداریم و قبلا گفتیم از وقتی که لقاح صورت می گیرد، صدق قتل می کند. همینطور در روایات داریم که مادری که سقط جنین کرده، از دیه آن ارث نمی برد «فَهِيَ لَا تَرِثُ مِنْ وَلَدِهَا مِنْ دِيَتِهِ قَالَ لَا لِأَنَّهَا قَتَلَتْه‌»[1] یعنی چون او را کشته است ارث نمی‌برد. یعنی قتل در مورد جنین صادق است. بنابراین کسانی که بحث ما را قبول ندارند باید بگویند اینجا قتل مجازا به کار رفته ولی به نظر ما قبل از ولوج روح، هم صدق نفس بر جنین می شود و هم صدق قتل لکن این قتل کفاره ندارد به این خاطر که قبل از ولوج روح، حیات حیوانی وجود دارد که قتل حیوان صدق می کند ولی قتل انسان نیست. پس به نظر ما اینجا نمی‌خواهیم بگوییم قتل صادق نیست بلکه قتل نفس انسانی، صدق نمی کند.

2- وارث دیه جنین

بحث دیگر این است که اگر در قتل جنین، دیه واجب شد، گیرنده آن چه کسی است. گفته اند دیه جنینی که سقط می شود در وارث سقط می شود به جز کسی که در قتل جنین شرکت داشته و وارث بوده که در اینصورت قتل، حاجب ارث است.

در مواردی که سقط جنین، جایز است، دیه واجب است. کسی باید دیه را بپردازد، که مباشر در قتل است. اگر پزشک سقط جنین کرد، حتی اگر جواز قانونی برای سقط داشته، باید دیه را علی الظاهر، بپردازد. برای اینکه پزشک دیه بر عهده او نیاید باید أخذ برائت کند.