موضوع: آناتازی /فقه پزشکی /مسائل مستحدثه

خلاصه مباحث گذشته:

بحث در خصوص قتل ترحم آمیز در مورد صورتی بود که قتل ترحم آمیز با فعل منفی باشد که به آن آتانازی غیر فعال گویند.

آناتازی غیر فعال

بحث در این بود که پزشک در مورد آتانازی غیر فعال ترک فعل کرده است. فعلی که ترک کرده عبارتست از عدم حفظ نفس محترمه. یعنی پزشک ترک واجب کرده است. در اینجا دو فرض پیدا می شود که در حکم مسأله تفاوتی ایجاد نمی کند یکی اینکه بیمار، داوطلبانه بخواهد عمرش تمام شود و صورت دیگر اینکه خودش داوطلب نیست. چون بحث ما در ترک واجب است داوطلب بودن مریض، حکم مسأله را تغییر نمی دهد. بر این شخص واجب است حفظ نفس کند چه شخص بخواهد جانش حفظ شود و چه نخواهد حفظ شود. در اینکه این فعل حرام است شکی نیست بحث در این است که اگر پزشکی این کار حرام را مرتکب شد، پیامد آن چیست.

ترک نجات نفس محترمه موجب دیه و ضمان نیست. لکن مسأله ای پیش آمده و شبهه ای در ذهن فقها ایجاد شده که در جواهر آمده و در موسوعه فقه اسلامی نیز آمده است. در این کتاب آمده «لو رأى شخصا مشرفا على الهلاك و لم ينقذه حتّى هلك، فهل عليه الضمان أم لا؟

قال العلاّمة في التحرير: «و لو اضطرّ إلى طعام و شراب لغيره، فطلبه منه، فمنعه إيّاه مع غناه في تلك الحال، فمات، ضمن المطلوب منه؛ لأنّه باضطراره إليه صار أحقّ‌ من المالك، و له أخذه قهرا فمنعه إيّاه سبب إلى إهلاكه بمنعه ما يستحقّه، و لو لم يطلبه منه لم يضمنه. و كذا كلّ‌ من رأى إنسانا في مهلكة فلم ينجه منها مع قدرته على ذلك، لم يلزمه ضمانه».

فالقاعدة الكليّة عنده هي ما قاله أخيرا: من أنّه «من رأى إنسانا في مهلكة فلم ينجه منها مع قدرته على ذلك لم يلزمه ضمانه»[1] اگر اضطرار به آب یا غذایی پیدا کرد که در ملک دیگری باشد و از او طلب کرد و او کمک نکرد با اینکه خودش به آن آب و غذا نیاز نداشت و این شخص مرد، مالک ضامن است یعنی باید دیه بپردازد -اگر نگوییم قصاص باید شود- (از عبارت برداشت می شود که او را کشته است) دلیل علامه این است که مقتول به خاطر اضطرارش، احق از مالک است نسبت به آن غذایی که مطالبه کرده است و می توانسته قهرا از مالک بردارد. اینکه منع کرده سبب هلاکت نیازمند شده است. اگر از او طلب نمی کرد، این مالک ضامن نبود ولی اگر مطالبه کرد ضامن است. بعد می فرماید همینطور هر کسی انسانی را در مهلکه ببیند و نجاتش ندهد و قدرت بر نجات دادن دارد، ضمان ندارد. به نظر دلیل عدم ضمان این است که چون کاری نکرده ولی اگر او طلب کرده بود و این شخص منع کرده بود یعنی فعل مثبت ایجابی انجام داده بود، ضامن بود. در آناتازی غیر فعال فعل مثبت ایجابی نبوده بلکه ترک فعل بوده است پس طبق این بیان ضامن نیست.