موضوع: تلقیح مصنوعی /فقه پزشکی /مسائل مستحدثه

خلاصه مباحث گذشته:

گفتیم تلقیح مصنوعی اسپرم زوج به همسر شرعی خودش از نظر اکثر فقها جایز است لکن فرموده اند مقدمات حرام نباید داشته باشد.

1- دلیل قرآن بر جواز تلقیح مصنوعی توسط زوج

یکی از ادله جواز که ذکر شده آیه شریفه﴿وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ‌ فُرُوجَهُن﴾‌[1] است. آیه فرموده مومنات فرج خودشان را حفظ کنند ولی اینکه از چه چیزی حفظ کنند ذکر نشده است.

1.1- کیفیت دلالت آیه بر جواز

یک نگاه این است که بگوییم این آیه اطلاق دارد. حذف متعلق مفید عموم است یعنی از هر خلافی فروج خودشان را حفظ کنند. در عبارت بعضی از فقها آمده ظهور آیه در حفظ فرج از انظار محرمه است. عبارت قبلی آیه قرینه داخلیه بر این مطلب می شود. اینکه فرموده﴿وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ﴾ یعنی مومنات باید حفظ چشم کنند از نگاه به دیگری. در حاشیه کافی این مطلب آمده «و ذلك لان حفظ الفرج هاهنا قد قرن‌ بغضّ‌ البصر فصار كل واحد منهما قرينة متممة للآخر نافية لاطلاقه على حدّ صنعة الاحتباك و التقدير: قل للمؤمنين يغضوا ابصارهم من فروج المؤمنين و المؤمنات و يحفظوا فروجهم من أبصار المؤمنين و المؤمنات‌»[2] این آیه به حسب ظهور اختصاص به حرمت نظر دارد و پوشاندن عورت واجب است. پس آیه قرینه داخلیه دارد بر اینکه اطلاقی در آیه نیست.

در تفسیر آیه در روایت آمده «مِنْ أَنْ تَنْظُرَ إِحْدَاهُنَّ إِلَى فَرْجِ أُخْتِهَا وَ تَحْفَظَ فَرْجَهَا مِنْ أَنْ يُنْظَرَ إِلَيْهَا» بعد راوی می فرماید «وَ قَالَ كُلُّ شَيْ‌ءٍ فِي الْقُرْآنِ مِنْ حِفْظِ الْفَرْجِ فَهُوَ مِنْ الزِّنَا إِلَّا هَذِهِ الْآيَةَ فَإِنَّهَا مِنَ النَّظَر» راوی می گوید هرجا در قرآن بحث حفظ فرج است در مورد زناست به جز این آیه که مربوط به نظر است.

جمع بین ظهور در این معنا و اطلاق ممکن نیست باید یکی از اینها أخذ شود یا بگوییم ظهور در خصوص دارد یا بگوییم اطلاق دارد.

حال که آیه اطلاق ندارد و ظهور در حفظ نظر دارد چگونه از این آیه جواز تلقیح مصنوعی فهمیده می شود. اگر ظهور آیه پذیرفته شود ربطی به بحث جواز تلقیح نظر ندارد، چرا که تلقیح ممکن است به دست خود شوهر انجام شود. اما اگر گفتیم آیه اطلاق دارد و حفظ از هر حرامی را واجب می داند در کتاب مسائل مستحدثه پزشکی[3] می گوید آیه گفته باید مومنات حفظ فرج از هر حرامی کنند. تا اینجا حرمت یا جواز تلقیح استفاده نمی شود. چرا که این آیه می گوید اگر تلقیح حرام است باید زن خودش را از آن حفظ کند اما حرام بودن یا جواز تلقیح از این آیه فهمیده نمی شود. پس تا اینجا نمی توان جواز تلقیح را فهمید. ایشان می فرماید استدلال ادامه دارد چرا که مسلما- از دلیل خارجی می دانیم- این آیه بر حفظ عضو از زوج خودش دلالت نمی کند. از اینجا ایشان می خواهد نتیجه بگیرد که تلقیح توسط زوج جایز است. لکن می گوییم شما از اطلاق آیه به تنهایی استفاده نکردید بلکه به ضمیمه امر خارجی-اینکه مسلما می دانیم جایز است- فهمیدیم پس اطلاق آیه برای اثبات جواز قابل استفاده نیست. این آیه مانع از جواز تمتعات زوج نیست. آیه می گوید زوج حق تمتع دارد ولی جواز تصرفات را نمی رساند. پس آیه جواز تلقیح اسپرم زوج به زوجه خودش را نمی رساند.

ممکن است کسی بگوید از این آیه استفاده حرمت می شود چرا که آیه فرموده﴿يَحْفَظْنَ‌ فُرُوجَهُن﴾ حفظ کند فرج خودش را از غیر تمتعات زوج( تمتعات زوج را مطمئن هستیم جایز است) ولی تلقیح که تمتع نیست پس باید حفظ کند. البته این بیان در حد احتمال است ولی دلیل بر حرمت تلقیح نیست.

در آیه قبل گفتیم قطع داریم که جواز تمتع برای زوج استثناء شده است ولی در آیه سوره مومنون آمده ﴿وَ الَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ- إِلَّا عَلى‌ أَزْواجِهِم‌﴾[4] یعنی خود آیه استثناء کرده است.

نتیجه این شد که از این آیه استفاده جواز تلقیح نمی شود.