درس اسفار استاد اسحاق‌نیا
98/09/04
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: اصناف مردم در قیامت
فصل (22): في الإشارة إلى طوائف الناس يوم القيامة
قد علمت؛ أن أهل الآخرة على الإجمال ثلاثة أقسام؛
1. المقربون
2. و السعداء و هم أصحاب اليمين
3. و الأشقياء و هم أصحاب الشمال
و هم من جهة الحساب صنفان؛
أحدهما: يدخلون الجنة و يرزقون من نعيمها بغير حساب و هم ثلاثة أقوام؛
• منهم: المقربون الكاملون في المعرفة و التجرد لأنهم لتنزههم و ارتفاع مكانتهم عن شواغل الكتاب و الحساب يدخلون الجنة بغير حساب كما قال تعالى في حق أمثالهم: ﴿ما عَلَيْكَ مِنْ حِسابِهِمْ مِنْ شَيْءٍ وَ ما مِنْ حِسابِكَ عَلَيْهِمْ مِنْ شَيْءٍ﴾
• و منهم: جماعة من أصحاب اليمين؛
1. لم يقدموا في الدنيا على معصية
2. و لم يقترفوا سيئة
3. و لم يريدوا علوا في الأرض و لا فسادا؛
• لصفاء ضمائرهم
• و سلامة فطرهم عن رين المعاصي
• و قوة نفوسهم على فعل الطاعات
• فهم أيضا يدخلون الجنة بغير حساب كما قال تعالى: ﴿ تِلْكَ الدَّارُ الْآخِرَةُ نَجْعَلُها لِلَّذِينَ لا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الْأَرْضِ وَ لا فَساداً وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ﴾
• و منهم: جماعة نفوسهم ساذجة و صحائف أعمالهم خالية عن آثار السيئات و الحسنات جميعا فلهم حالة إمكانية فينالهم الله برحمة منه و فضل لم يمسسهم سوء العذاب لأن؛
• جانب الرحمة أرجح من جانب الغضب و الإمكان مصحح للقبول
• مع عدم المنافي
• و الواهب جواد كريم
فهؤلاء أيضا يدخلون الجنة بغير حساب
و قد قال تعالى: ﴿وَ ما أَنَا بِظَلَّامٍ لِلْعَبِيدِ﴾ و قال تعالى: ﴿سبقت رحمتي غضبي﴾
و قال تعالى: ﴿وَ رَحْمَتِي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْءٍ﴾
و أما الصنف الآخر: و هم أهل العقاب في الجملة فهم أيضا ثلاثة أقوام؛
• منهم: قوم صحيفة أعمالهم خالية من العمل الصالح و لا محالة يكونون كفارا محضة فيدخلون جهنم بلا حساب
• و منهم: قوم صدر منهم بعض الحسنات لكن وقع في حقهم قوله تعالى: ﴿وَ حَبِطَ ما صَنَعُوا فِيها وَ باطِلٌ ما كانُوا يَعْمَلُونَ﴾ و قوله تعالى: ﴿وَ قَدِمْنا إِلى ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً﴾
• و منهم: قوم هم في الحقيقة من أهل الحساب حيث خلطوا عملا صالحا و آخر سيئا
فهؤلاء قسمان؛
أحدهما: من نوقش في حسابه بكل دقيق و جليل لأنه بهذه المثابة كان في الدنيا عاشر مع الخلائق و كان يستوفي حقه في المعاملات معهم من غير مسامحة فيعامل معه في الآخرة مثل ما عامل مع الخلق في الدنيا
و القسم الثاني: و هم الذين كانوا يخافون سوء الحساب و يشفقون من عذاب يوم القيامة فهؤلاء لا يناقش معهم في موقف الحساب فكيف يعذبون و يمكثون في مقام العذاب.
فصل 22: اصناف مردم در رستاخیز
در این فصل ملاصدرا اشاره ای به طوایف مردم در روز قیامت دارند و می گوید: به طور کلی مردم در قیامت 3 گروه اند؛
1. مقربین:
2. اصحاب یمین:
3. اصحاب شمال:
در قرآن 3 گروه قیامت این گونه آمده است؛ ﴿ وَكُنتُمْ أَزْوَاجًا ثَلاثَةً (7) فَأَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَيْمَنَةِ (8) وَأَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ مَا أَصْحَابُ الْمَشْأَمَةِ (9) وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ (10) أُوْلَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ (11) ﴾
بعد می افزاید از نظر حساب و کتاب اهل آخرت دو دسته اند که هر کدام 3 شاخه می شود و در مجموع بر حسب حسابرسی، 6 طایفه در قیامت می باشند؛
• کسانی که بی حساب وارد بهشت می شوند و خود 3 دسته اند؛
1. مقربین: که تنزه از شواغل طبیعی و عالم اجسام یافته و در افق بالایی سیر می کنند به قول مولوی؛
من گروهی می شناسم ز أولیاء که دهانشان بسته باشد از دعا
ساکتند و ناله های زارشان می رسد تا پای تخت یارشان
ملاصدرا می گوید: ایشان مصداق این آیه شریفه اند؛ ﴿ وَلاَ تَطْرُدِ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُم بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ مَا عَلَيْكَ مِنْ حِسَابِهِم مِّن شَيْءٍ وَمَا مِنْ حِسَابِكَ عَلَيْهِم مِّن شَيْءٍ فَتَطْرُدَهُمْ فَتَكُونَ مِنَ الظَّالِمِينَ (52) ﴾ عده ای از مشرکان از پیامبر ص خواستند که فقرا و مستضعفان را از خود براند تا متکبران ایمان بیاورند خدا فرمود: بین تو ایشان حساب و کتابی نیست و ایشان بدون حساب وارد بهشت می شوند اگر چه در زیارت جامعه کبیره آمده است «حساب الخلق الیکم»
2. که مصداق این آیه اند؛ ﴿ تِلْكَ الدَّارُ الآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الأَرْضِ وَلا فَسَادًا وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ (83)﴾ که پرونده ای پاک و منزه دارند بی حساب وارد بهشت می شوند
آن را که حساب پاک است از محاسبه چه باک است
3. نفوس ساذجه و ساده مانند صبیان و مجانین و بلهاء یا برخی نسوان بی شیله و پیله که خوب و بد را درک نمی کنند و اهل تشخیص نمی باشند که ایشان امکان مشمولیت رحمت الهی را دارند با مقدماتی؛
• زیرا جانب رحمت ارجح است ﴿و رحمتی وسعت کل شیئ﴾ و می فرماید: ﴿ سبقت رحمتی غضبی ﴾
• و از طرفی هم مانعی برای شمول رحمت ایشان در کار نیست زیرا مانع رحمت گناه است که ایشان درک آن ندارند
• واهب جواد کریم است و او چون دریایی است که، گر فیضان نکند چه کند؟
• خدا نسبتی با ظلم ندارد ﴿و ما أنا بظلام للعبید﴾
در نتیجه این عده با این مقدمات بدون حساب به بهشت می شوند
• کسانی که فی الجمله اهل عذاب اند یعنی چه عذاب بشوند یا خیر؛ که 3 دسته اند که 2 گرووه بی حساب وارد جهنم می شوند؛
1. کفار محض: یعنی شالوده وجودی ایشان فقط از کفر تشکیل شده و هیچ عمل نیکی ندارند
2. کفار دارای اعمال خوب اند اما با توجه به عدل خدا مزد اعمال خوبشان در دنیا به تمام و کمال داده می شود ﴿ مَن كَانَ يُرِيدُ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا وَزِينَتَهَا نُوَفِّ إِلَيْهِمْ أَعْمَالَهُمْ فِيهَا وَهُمْ فِيهَا لاَ يُبْخَسُونَ (15) أُوْلَئِكَ الَّذِينَ لَيْسَ لَهُمْ فِي الآخِرَةِ إِلاَّ النَّارُ وَحَبِطَ مَا صَنَعُواْ فِيهَا وَبَاطِلٌ مَّا كَانُواْ يَعْمَلُونَ (16) ﴾ و در آیه دیگر؛ ﴿ وَقَدِمْنَا إِلَى مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاء مَّنثُورًا (23)﴾
3. کسانی که؛ ﴿ وَآخَرُونَ اعْتَرَفُواْ بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُواْ عَمَلاً صَالِحًا وَآخَرَ سَيِّئًا ﴾ ایشان حساب و کتاب دارند و خود دو گروه می باشند؛
• کسانی که در دنیا در تعامل با دیگران اهل سخت گیری بوده و اهل رفق و مدارا نبوده اند و سخت و دقیق محاسبه می کرده اند به قول سعدی؛
ما را عجب ار پشت و پناهی بود آن روز که امروز کسی را نه پناهیم نه پُشتیم
خرما نتوان خورد از این باغ که کِشتیم دیبا نتوان بافت از این پشم که رشتیم
بر لوح معاصی خط عذری نکشیدیم پهلوی کبایر حسناتی ننوشتیم
پیری چو جوانی و شب و روز گذر کرد ما شب شد و روز آمد و بیدار نگشتیم
ما را عجب ار...
گر خواجه ترحم[1] نکند روز قیامت باید که ز آیینه ننالیم که زشتیم
سعدی مگر از خرمن اقبال بزرگان یک خوشه ببخشند که ما هیچ نکشتیم
• طبق آیه؛ ﴿وَآخَرُونَ اعْتَرَفُواْ بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُواْ عَمَلاً صَالِحًا وَآخَرَ سَيِّئًا﴾ ایشان خوب و بدشان مخلوط است اما اعتراف به بدی عمل دارند و از آخرت بد ترس دارند به قول حافظ؛
آبرو می رود ای ابر خطا پوش ببار که به دیوان عمل نامه سیاه آمده ایم
ما در این در نه پی حشمت و جاه آمده ایم از بد حادثه اینجا به پناه آمده ایم
رهرو منزل عشقیم ز سر حد عدم تا به اقلیم وجود این همه راه آمده ایم
سبزه خط تو دیدیم به ز بستان بهشت به طلبکاری این مهر گیاه آمده ایم
لنگر حلم تو ای کشتی توفیق کجاست که در این بحر کرم غرق گناه آمده ایم
آبرو می رود ای ...
این گروه را خدا عذاب نمی کند و یا اگر عذاب شدند در عذاب نمی مانند «فکیف معذبون و ماکثون فی العذاب» شعری آقا محمد رضا قمشه ای دارد که؛
از رحمت آمدند خلق و به رحمت روند خلق من رحمةٍ بدا و الی ما بدا یعود
حال در مورد این که کسی در قیامت حساب نداشته باشند سخنی هست در مفاتیح الجنان مرحوم قمی آورده به خط شهید از پیامبر ص نقل شده است: هر کس پس از هر نماز این تعقیب را بخواند که؛ «اللهم إن مغفرتک ارجی من عملی و رحمتک أوسع من ذنبی...» دیوان گناهان او در آخرت گشوده نمی شود و اعمال بد او را به وی نشان نمی دهند.
