درس خارج فقه استاد محمدرضا عصمتی

موضوع: کتاب الحدود و التعزيرات/حد المحارب /مسأله1: تعریف محارب (بررسی مفهوم محاربه در روایات و کلام فقها(ابوالصلاح حلبی، قاضی ابن براج و ... قدس سرهما)

در رابطه با مراد از آیه ی شریفه ی انما جزاء الذین یحاربون الله مراد چیست ؟

برخی از کلمات مفسرین ، لغویین و بعضی فقها را نقل کردیم

یکی از فقهای بزرگ مرحوم ابوالصلاح حلبی است ، کتابی در فقه دارد در دو جای این کتاب بحث مراد از آیه را ذکر کرده است ، اولا در صفحه ی 251 و 252 این است : و ان کانوا محاربین اگر کسانی که تقابل دارند محارب باشند و هم الذین یخرجون محاربین کسانی هستند که از دار الامن خارج شده اند لقطع الطریق برای دزدی و اخافه السبیل و نا امنی راه ها و سعی فی الارض بالفساد و به قصد ایجاد فساد و افساد ، فعلی سلطان الاسلام لازم است بر حاکم اسلامی او من تصح دعوته یا حاکم اسلامی باشد و یا کسی باشد که فراخوانی اش اعتبار دارد حالا لازم است ان یدعوهم الی الرجوع الی دار الامن این افرادی که قصد افساد دارند اولا دعوتشان کنند که برگردید و یخوفهم من الاقامه علی المحاربه بترسانند آنها را که اگر در حال محاربه ماندید مجازات می شوید، چه بترسانند ؟ من تنفیض امر الله فیهم بگویند اگر دست برنداشتید حکم خدا را نسبت به شما اجرا می کنیم فان تابوا و وضع السلاح و رجعوا الی دار الامن اگر توبه کردند و اسلحه را گذاشتند و برگشتند به دار الامن فلا سبیل علیهم دیگه کاری به کارشان نداریم رهایشان می کنیم ، و فرضه فی الاسرا می فرماید فرض برنامه ی محاربه در اسیرها این است که اگر در محاربه باشند محاربه باشند و بکشند کسی را و مالی را نگیرند باید بکشیدشان و اگر زمیمه کنند به قتل ، اخذ مال را یعنی هم آدم کشتند و هم مال را دزدیدند سلبهم بعد القتل بعد از اینکه کشتند به دارشان بزنند و اگر تفردوا باخذ المال اگر فقط مال را گرفتند و آدم نکشتند در حال حربشان مجازاتش این است که دست و پایشان را من خلاف قطع کنند و اگر نه قتلی کردند و نه مالی را گرفتند باید آنها را تبعید کنند ینفیهم من الارض بالحبس یا در یک جایی زندانشان کنند یا تبعیدشان کنند از شهری به شهر دیگر ، همین ابوالصلاح حلبی در کتاب جهاد فرموده فی احکام الحرب و المحاربین و سیره الجهاد این بحث در رابطه با احکام حرب و محاربین است و روش جهاد، فذکر ایشان در ابتدا جهاد کفار را از کتابیون و مشرکین گفته اند سپس حکم جهاد با مرتدین سپس حکم جهاد با بغات را یعنی آنهایی که در مقابل امام ایستادند ثم المحاربین بعد برخورد با محاربین را و این حدی که یا کشته بشوند یا به دارشان بزنند یا دست و پایشان را من خلاف ببرند و یا تبعیدشان کنند این حکم را اختصاص داده به همین محارب به معنای اخیر یعنی کسانیکه امنیت را به هم می ریزند

سوال....

جواب: این اخیر یعنی کسانیکه محارب اند ، آنی که مال دزدیدند اون مربوط به کتاب کافی بود قسمت جهادش نبود این یک عبارت دیگری بود که دیگه مربوط به دزدی نیست

ادامه

سلار در کتاب مراسم صفحه ی 251 فرموده المجرد للسلاح فی ارض الاسلام و الساعی فیها فسادا کسیکه در سرزمین اسلام اسلحه بکشد و تلاش کند برای فساد اگر بخواهد امام می کشد او را و اگر بخواهد به دار می زند و اگر بخواهد دست و پایش را قطع می کند من خلاف و اگر خواست هم او را تبعید می کند از شهری به شهر دیگر ، پس این فقیه بزرگ هم جناب سلار ایشون هم حد محارب را همین دانسته اند و اختصاص داده اند به کسیکه با اسلحه کشیدن ایجاد ناامنی می کند

قاضی ابن براج از فقهای بزرگ : من کان من اهل الریبه ایشون باز اهل ریبه فرموده است و جرد سلاحا اسلحه بکشد فی بر او بحر او فی بلد او فی غیر بلد فی دیار الاسلام او فی دیار الشرک فرموده فرقی نمی کند لیلا او نهارا کان محاربا فرمودند این اسمش محارب است بعد ایشون هم ادامه داده است مثل آنچه که مرحوم حلبی فرمود .

سید بن زهره در کتاب غنیه صفحه 522 فرموده اند : من ادی من ذکرنا من المحاربین علی اخذ المال ان کانوا قتلوا و لم یاخذوا مالا قتلوا و ان اخذوا مع القتل سلبوا بعد اینجا مانند مرحوم حلبی فرموده است اگر هم مال را گرفتند و هم کشتند اگر هر دو باشد اینجا چیکار میکنند اگر کشتند و مال نگرفتند کشته بشوند اگر هم مال گرفتند هم آدم کشتند به دار بزنندشان و اگر فقط مال گرفتند دست و پایشان را قطع کنند و اگر هیچی نگرفته اند آدم هم نکشتند آنها را تبعید کنند ، این فرمایش سید بن زهره در کتاب غنیه هست .

سوال...

جواب: خب این دیگه ، یک وقت هست که مخالفت با یک شخص خاصی دارد توجه کردید اون هیچ

ادامه بحث

مرحوم علاء الدین حلبی در کتاب اشاره الثبت، ایشون فرموده : او اشهر سلاحا ایشون کلا در کتاب جهاد فرموده با کی باید بجنگیم ؟ با چه کسانی باید جنگید ؟ کسانیکه اظهار کفر بکنند مخالفت با اسلام بکنند کسانیکه در مقابل امام واستادن و از فرمان امام سرپیچی می کنند تا اینجا می رسند که او اشهر سلاحا اسلحه بکشند در حضر یا سفر در خشکی یا دریا او تخطی الی بمال یا گام بردارد برای دزدیدن مال و المفسدون فی الارض یا افساد در ارض کنند بعد می فرمایند کقطاع الطریق بعد فرموده اینها محارب هستند .

ابن حمزه در وسیله صفحه 205 و 206 کتاب الجهاد فرموده : فصل فی بیان احکام البغات بغات یعنی کسانیکه بر علیه امام مسلمین قیام کردند یک مقداری که فرموده بعد اینجا رسیده فصل فی بیان حکم المحارب، محارب کیست ؟ فرموده : المحارب کل من اظهر السلاح من الرجال او النساء فی ای وقت و ای موضوع یکون و لم یخل حاله من ثلاثه اوجه فرموده این سه حالت بیشتر ندارد یا توبه میکند قبل از اینکه به دام بیفتد یا به دام می افتد قبل از اینکه توبه بکند یا توبه می کند یا توبه هم نمی کند کسی هم او را نمی تواند دستگیر کند در می ره خب وقتی کسیکه در رفت ما دیگه کاری بهش نداریم در رفته ، بعد ایشون آمده که فرموده در صورتی که دستگیر بشود و توبه نکند قبل از اینکه توبه کند دستگیر میشود حکم محاربه که همین در آیه آمده برایش جاری میشود، این هم کلام ابن حمزه

محقق هم در شرایع فرموده بود: المحارب کل من جرد السلاح لاخافه الناس که حرف مرحوم محقق را روزهای اول جلسات اول گفتیم

علامه ی حلی در کتاب تبصره فرموده : کل من جرد السلاح للاخافه فی بر او بحر لیلا همینجور بعد فرموده امام یکی از این مجازات چهارگانه را در رابطه با او جاری می کند پس محارب این است .

همین علامه حلی بزرگوار در کتاب تحریر فرموده: المحارب من جرد السلاح لاخافه الناس تا آخر .

در کتاب قواعد باز فرموده: کل من اظهر السلاح و جرده لاخافه الناس همین حکمی را دارد که در اینجا یعنی در آیه ی شریفه چهار تا مجازات برایش تعیین شده است .

مرحوم فخر المحققین فرزند علامه فرموده است : چرا می گوییم که اهل ریبه قید اهل ریبه دارد یا ندارد؟ چون در کلمات فقها اختلافی است ،

ما دو تا کلام دیگر هم نقل بکنیم دیگه تمام میکنیم .

در کتاب ارشاد فخر المحققین فرموده : المقصد السابع فی المحارب و فیه بحثان : الاول فی ماهیه بحث اول در رابطه با ماهیت محارب است ، محارب چیه؟ کل من جرد السلاح لاخافه الناس این را مرحوم فخر المحققین در ارشاد فرموده است .

شهید اول در دروس فرموده: کتاب المحارب: محارب چیه؟ من جرد السلاح للاخافه برای ترساندن.

شهید ثانی در روضه شرح لمعه فرموده : محاربه چیه ؟ تجرید السلاح برا او بحرا لیلا او نهارا لاخافه الناس برای ترساندن.

جواهر همین مطلب را فرموده بود که قبلا گفتیم

حرف امام ، نظر امام را قبلا خواندیم برایتان ، فرمودند امام اینجوری فرموده : المحارب کل من جرد سلاحه او جهزه لاخافه الناس و اراده الافساد فی الارض.

مرحوم آقای خوئی در کتاب تکمله المنهاج مبانی تکمله المنهاج فرموده : مساله 260 صفحه 318 فرموده : من شهر السلاح لاخافه الناس تا آخر مجازات را فرموده.

پس محارب کسی است که جرد السلاح لاخافه الناس.

سوال.....

جواب: نه، گاهی اسلحه مجهز نیست اسلحه دارد ولی کاملا مجهز نیست نمی تواند تیراندازی کند ولی اگر اسلحه را قشنگ مجهز کرد و آماده ی تیراندازی این را بهش میگویند جهزه خودش این کار را بکند .

ادامه

خب این بود مجموعه یا مقداری از کلمات فقهای عظیم الشان شیعه ، از مجموع آنها استفاده می شود که محاربه عنوانی است جدای از عنوان حرب با مشرکین و کفار ، عنوانی است جدای از عنوان بغی یعنی خروج علیه امام مسلمین و امثال اینها ، این یک عنوان خاصی است و مراد آیه کسی است که اسلحه بکشد به قصد ایجاد ناامنی و اخافه الناس .

تا اینجا ما در رابطه با کلمات فقها و مفسرین و لغویین مطالبی را گفتیم اما یک نگاهی هم به روایات بکنیم تا ببینیم روایت چه می گوید ؟ روایات چه می گویند؟

یک بحثی را اینجا فرمودند و علما مطرح کرده اند که آیا بحث افساد فی الارض جزء الموضوع است یا اون موضوع مستقلی است؟ که آن را هم بحث خواهیم کرد البته ، بله، مستقلا او را بحث میکنیم ولی ان شاء الله در جلسات آینده ما روایات را نقل می کنیم که این آیه ی شریفه ی محاربه یحاربون الله در روایات و کلمات معصومین سلام الله علیهم اجمعین چه جوری معنا شده ؟ مراد از آیه در نظر معصومین علیه السلام چیست؟ یک بخشی از روایات را هم بخوانیم تا بعد ان شاء الله نتیجه گیری کنیم