درس حدیث استاد محسن فقیهی

موضوع: احادیث کتاب چهل حدیث مرحوم امام (ره)/کبر/ هوای نفس

مرحوم امام در کتاب چهل حدیث، ریشه تمام مشکلات و بدی‌ها را پیروی از هوای نفس می‌داند؛ مهم‌ترین مشکل آن است که انسان در مقابل خواسته‌های نفسانیش نتواند مقاومت کند.

علائم شخصیتی انسان در پیروی از هوای نفس

مرحوم امام می‌فرماید که خصوصیات اخلاقی انسان‌ها در پیروی از هوای نفس را می‌توان از علائمی شناخت:

1- اگر با کسی مناظره می‌کنید و متوجه شدید که حق با او است باید اعتراف کنید. اگر چنین انسانی را دیدید بدانید که هوای نفس خود را مغلوب کرده است.

2- وقتی که وارد به جایی می‌شود یا از آن خارج می‌شود، آیا دیگران را مقدم بر خود می‌کند یا جلوتر از دیگران حرکت می‌کند؟ اگر کسی خود را مقدم می‌کند بدانید که هوای نفسش را نکشته است.

3- وقتی نیازمندی به آن‌ها رجوع می‌کند، مشکلش را حل نمی‌کنند. برخی افراد هستند که درصورت مراجعه نیازمند سعی می‌کنند تا جایی که توانایی دارند مشکل او را حل کنند اما برخی افراد از ابتدا به‌گونه‌ای صحبت می‌کنند که نمی‌خواهند مشکل را حل کنند و از آن فرار می‌کنند؛ این شخص هنوز هوای نفسش را نکشته است. کسی که هوای نفس را کشته در مقابل درخواست کمک، قدم برمی‌دارد.

یکی از اساتید ما که اکنون از مراجع تقلید است، سر درس وقتی اشکالی می‌کردیم، گاهی جواب می‌دادند و گاهی می‌گفت: «ممنون، تشکر، استفاده کردیم». او در مقابل شاگردها کاملاً قبول می‌کرد، تواضع می‌نمود و تشکر می‌کرد. این مقامی برای انسان است که حق را که شنید هرچند به بهای کوچک شدن خودش باشد آن را بپذیرد.

مهم این است که در مقابل هوای نفس مقاومت کرد. ممکن است سخت باشد که استادی در مقابل شاگردانش به اشتباه خود اعتراف کند اما استادِ اخلاقی باید زمانی که حق را شنید، بپذیرد.

طناب و زنجیرهای شیطان

امام صادق (علیه‌السلام) وصایایی را برای عبدالله بن جندب بیان می‌کند، یکی از این وصایا این است: «يَا عَبْدَ اللَّهِ لَقَدْ نَصَبَ إِبْلِيسُ حَبَائِلَهُ فِي دَارِ الْغُرُورِ فَمَا يَقْصِدُ فِيهَا إِلَّا أَوْلِيَاءَنَا وَ لَقَدْ جَلَّتِ الْآخِرَةُ فِي أَعْيُنِهِمْ حَتَّى مَا يُرِيدُونَ بِهَا بَدَلًا».[1]

شیطان طناب‌ها و زنجیرهایی دارد که استحکام آن‌ها متفاوت است؛ کسی را با نخ معمولی که به گردنش می‌اندازد به هر کجا که بخواهد می‌کشد و می‌برد، دیگری را با طنابی که ضخیم‌تر است به سوی هواهای نفسانی ‌می‌کشد و برخی را با زنجیرهای محکمی به سمت گناه می‌برد. بزرگان، مراجع و شیخ انصاری‌ها را با طناب معمولی نمی‌تواند فریب دهد بلکه زنجیرهای محکمی لازم دارد تا آن‌ها را از مسیر عدالت منحرف کند. می‌داند که او دنبال شراب و فساد نمی‌رود؛ پس باید به‌گونه‌ای دیگر او را منحرف کرد.

برخی عوامل فریب

این دنیا دنیای فریب است؛ در این دنیا چیزهایی است که انسان را فریب می‌دهند:

1- اولین‌ آن‌ها «حب النساء» است. علاقه به زن در روایات سفارش شده است اما اندازه دارد اگر اندازه آن را از دست بدهید به انحراف کشیده می‌شوید. اعتدال آن خوب است و نعمت است اما زن می‌تواند انسان را فریب دهد.

2- دیگری حب اولاد است؛ روایات زیادی درباره حب اولاد وارد شده است. اولاد، نعمت خداوند برای انسان است اما حب به اولاد اندازه دارد. اگر رئیس جمهور شدی و فرزند خود را در کنارت همه‌کاره کردی، این فرزندت تو را به فساد می‌کشاند؛ چون دوستش داری اگر خلافی کرد نمی‌توانی جلوش را بگیری؛ لذا آقای رئیس جمهور! اولاد و برادرت را دوروبرت نیاور؛ نمی‌توانی با او برخورد کنی. مسئولین، آقای رئیس جمهور، آقای وزیر، آقای وکیل یا هر شخصیتی اولاد را دوروبراتان همه‌کاره نکنید؛ زیرا نمی‌توانید آن‌گونه که با دیگران برخورد می‌کنید با او هم برخورد کنید. در برخی موارد دوروبر افراد و بزرگان ما فرزندان و نوه‌ها باعث فساد می‌شوند به‌گونه‌ای که دهن این بزرگ بسته است و نمی‌داند چکار کند؛ از طرفی اولاد او است و از طرفی فساد می‌کند.

یکی از چیزهایی که باید در جمهوری اسلامی قانون شود این است که مسئولین رده بالا نباید نزدیکان خود را دوروبر خود استخدام کنند.

خداوند در قرآن، زن[2] و فرزند[3] را باعث امتحان و فریب می‌داند. اولاد خوب است اما نباید باعث انحراف از مسیر حق باشد.

یکی از چیزهایی که در قرآن به آن اشاره شده، ماشین و مرکب است.[4] [5] هر انسانی دوست دارد که ماشین خوب و درجه‌یکی داشته باشد اما مرکب، باعث امتحان انسان است. برخی از امام جمعه‌های ما به‌خاطر ماشینشان دچار مشکل شده‌اند. ماشین معمولی اشکالی ندارد اما ماشین گران‌قیمت برای برخی خوب نیست همان‌گونه که مقام معظم رهبری (سلمه‌الله) درباره ماشین روحانیون تذکر دادند. باید این عمامه رسول‌الله را که بر سر گذاشته‌ایم، حفظ کنیم؛ باید آبروی پیامبر را حفظ کنیم. اگر من و شما آبروی پیامبر را حفظ کنیم، چه کسی باید حفظ کند؟ آیا باید به‌خاطر اینکه دوست دارم مرکب خوبی سوار بشوم، آبروی پیامبر را ببرم؟

پول اگر زیاد شود، مشکلاتی ایجاد می‌شود؛ فکر نکنید برای شما خوب است. پول فریبنده است. یکی از چیزهایی کهه خداوند با آن انسان را امتحان می‌کند همین پول است. آیا پول را در مسیر درست و شرعی استفاده می‌کنند یا اینکه در راه باطل استفاده می‌کنند؟

شیطان در کمین شیخ انصاری

یکی از شاگردان شیخ انصاری (رحمه‌الله) خوابی درباره شیخ انصاری دید. خواب دید که شیطان، طناب‌ها و زنجیرهای زیادی را آماده کرده است. از شیطان درباره آن‌ها پرسید. شیطان گفت: «برای انسان‌ها طناب‌های مختلفی را آماده کرده‌ام، این زنجیر کلفت و زخیم را هم برای به دام انداختن شیخ انصاری آماده کرده‌ام. او را مقداری کشیدم اما هرچه تلاش کردم، حریف او نشدم».

وقتی خدمت شیخ انصاری رسید، داستان خوابش را برای او تعریف کرد. شیخ انصاری (رحمه‌الله) فرمود: خواب تو صادق بوده است. من به مبلغ مختصری احتیاج داشتم، با خود گفتم از وجوهاتی که در اختیار من هست تا سر موعد به طلبه‌ها بدهم و حقوق خود را هم مانند دیگر طلبه‌ها بردارم، چند روز زودتر بردارم. مبلغی را برداشتم و برای رفع احتیاج به بازار رفتم اما با خود گفتم که آمدیم و همین حالا مردی، چگونه می‌خواهی این پول را جبران کنی؟ لذا برگشتم و پول را سرجایش گذاشتم و تصرف نکردم.

شیطان به دنبال شیخ انصاری با آن مقام است که او را فریب دهد، مقداری هم موفق می‌شود و شیخ، پول را برمی‌دارد ولی شیخ به خود می‌آید که اگر مرگ مرا گیرد چه کنم. بزرگان ما این‌گونه اهل احتیاط بودند. شیطلان برای همه دامی گسترانیده است و همه ما امتحان می‌شویم. خدا کند که در این امتحان، سربلند باشیم.

اهانت به قرآن و پیامبر

مسئله‌ دیگری که خواستم مطرح کنم، جریان اهانت مجله فرانسوی به قرآن و پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) است. هر مشکلی که برای دنیای غرب و اسرائیل پیدا شده است از قرآن و اسلام است. کسانی که با اسرائیل و امریکا مقابله می‌کنند، کسانی هستند که ایمان به قرآن و پیامبر دارند. لذا توطئه امریکایی‌ها و اسرائیلی ها که به دست اروپایی‌ها شکل گرفته این است که به قرآن و پیامبر اکرم توهین کنند. ما این عمل را محکوم می‌کنیم. ریشه دشمنی این‌ها، پیشرفت اسلام است؛ هرچه اسلام پیشرفت می‌کند و حقانیت پیامبر و قرآن برای مردم دنیا آشکارتر می‌شود و اسلام پیروانی بیشتری پیدا می‌کند، دشمنی دشمنان هم بیشتر می‌شود.

همان‌گونه که مقام معظّم رهبری (سلمه‌الله) فرمودند، ما این عمل را محکوم می‌کنیم و امیدواریم که قرآن و اسلام، وسیله‌ای برای نابودی استکبار جهانی شود.