درس حدیث استاد محسن فقیهی

موضوع: جنود عقل و جهل

«فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه‌السلام) اعْرِفُوا الْعَقْلَ وَ جُنْدَهُ وَ الْجَهْلَ وَ جُنْدَهُ تَهْتَدُوا».[1] عقل و لشکریانش را بشناسید و جهل و لشکریانش را بشناسید تا هدایت شوید.

اگر انسان برای رسیدن به تکامل و مسائل معنوی به این عرفان و معرفت برسد تا از عقل استفاده کند، هدایت می‌شود. هدایت با عقل محقق می‌شود و این عقل است که انسان را به تکامل می‌رساند.

قرآن کریم می‌فرماید: ﴿وَاتَّقُوا اللَّهَ وَيعَلِّمُكُمُ اللَّهُ﴾[2] تقوا که داشته باشید، علم و معرفت پیدا می‌شود؛ علم و معرفت از مسیر تقوا محقق می‌شود. مقام ﴿وَأَوْحَينَا إِلَيهِمْ فِعْلَ الْخَيرَاتِ﴾[3] که کارهای خیر به انسان الهام می‌شود، خداوند است که انسان را راهنمایی می‌کند ﴿وَيعَلِّمُكُمُ اللَّهُ﴾[4] شما مسیر خداوند را انتخاب کنید، خداوند هم شما را راهنمایی می‌کند و راه را باز می‌کند.

برخی از بزرگان مانند مرحوم امام و مقام معظم رهبری و برخی مراجع بزرگوار مسیر ﴿وَاتَّقُوا اللَّهَ وَيعَلِّمُكُمُ اللَّهُ﴾ را طی کرده‌اند و خداوند گاهی به ایشان، الهام می‌کند که کار درست کدام است. این مقام بالایی است که انسان به وسیله تقوا به جایی می‌رسد که خداوند او را کمک می‌کند. همیشه بگویید: «خدایا! کمکم کن!» این مسیر را این بزرگواران طی کردن.

﴿يا أَيهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَآمِنُوا بِرَسُولِهِ يؤْتِكُمْ كِفْلَينِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَيجْعَلْ لَكُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ وَيغْفِرْ لَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ﴾[5] این نوری که خداوند برای اهل تقوا قرار داده چیست که می‌توانند با آن راه بروند و هیچ‌َگاه مسیر را گم نکنند؟ گاهی انسان برای پیدا کردن آدرسی راه را اشتباه می‌رود و برمی‌گردد تا مسیر درست را برود اما در مسیر تکامل اگر انسان با خداوند باشد، هیچ‌گاه راه را گم نمی‌کند. خیلی‌ها بودند که در مواضع مختلف دچار لغزش شدند. این لغزش‌ها نشانه آن است که «نُورًا تَمْشُونَ بِهِ» برایشان محقق نشده است وگرنه خداوند هدایتشان می‌کرد.

اگر کسی تقوا پیشه کرد و مقام «نُورًا تَمْشُونَ بِهِ» را به دست آورد، «وَيغْفِرْ لَكُمْ» اگر خطای کوچکی هم از او سر زد، خداوند می‌بخشد؛ زیرا «وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ».

هرچه تقوا زیاد شود، قدمی به سمت خدایی شدن است و خداوند هم قدم‌های زیادی را برای او فراهم می‌کند تا به مسیر خداوند نزدیک‌تر شود. ممکن است انسان هرروز با فتنه‌هایی مواجه شود هرروز با دو راهی‌هایی مواجه شود که نداند باید از کدام مسیر برود، گاه ظلماتی برایش به وجود می‌آید که نمی‌داند باید چگونه از آن خارج شود، اینجا است که خداوند باید دست انسان را بگیرد. اگر تقوا داشته باشید، اهل نماز شب و نماز اول وقت باشید، در این فتنه‌ها، دو راهی‌ها و ظلمت‌ها خداوند شما را راهنمایی می‌کند و مسیر صحیح را نشان می‌دهد.

با شناخت عقل و جنودش همچنین جهل و جنودش، جهاد اکبر و مبارزه با نفس آغاز می‌شود. یکی از جنود جهل، هواهای نفسانی است با عقل و جنودش می‌توان جهل و جنودش را شکست داد تا به مقامات عالیه رسید.

در روایت آمده است: «نَحْنُ‌ أَصْلُ‌ كُلِ‌ خَيْرٍ وَ مِنْ فُرُوعِنَا كُلُّ بِرّ... وَ عَدُوُّنَا أَصْلُ كُلِّ شَرٍّ، وَ مِنْ فُرُوعِهِمْ كُلُّ قَبِيحٍ وَ فَاحِشَة»؛[6] ما اصل هر خوبی هستیم و هر خوبی را از ناحیه ما به دست آورید، دشمن ما اصل هر بدی است و هر بدی از ناحیه آنان محقق می‌شود. برای گریز از فتنه‌ها، دو راهی‌ها و ظلمت‌ها باید راه اهل‌بیت‌ (علیهم‌السلام) را انتخاب کرد. اهل‌بیت (علیهم‌السلام) صراط مستقیم هستند آن‌ها اصل هر خوبی هستند و هر خوبی که می‌خواهیم باید از ناحیه ایشان به دنبالش باشیم. هرچه زهد، تقوا، توکل، ایمان و ... در مسیر اهل‌بیت (علیهم‌السلام) است و هرچه بخل، شرک، کفر، ریا، تزویر و ... است در دشمنان اهل‌بیت‌ (علیهم‌السلام) است.

این همیشه در عالم وجود بوده و هست؛ نزاع پیامبران در برابر نمرودیان و فراعنه. در این میان ما باید مسیر صحیح را انتخاب کنیم ﴿وَ كَذلِكَ جَعَلْنا لِكُلِّ نَبِيٍّ عَدُوًّا شَياطينَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ﴾[7] هر پیامبری که راهنمای صراط مستقیم است در مقابلش شیاطینی از جن و انس وجود دارد که در مسیر باطل هستند. انسان باید با کمک عقل، مسیر صحیح را انتخاب کند.

عمل حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) در مقابل سقیفه برای نجات انسان‌ها بود. در سقیفه، فتنه، انحراف و ظلمت بود و حضرت، مسیر صحیح را با لفظ و عمل، بیان کرد. حقیقت همیشه بیان شده و حجت برای مردم تمام شده است و در روایات است نوری که برای هدایت مردم وجود دارد در حضرت فاطمه زهرا و اولاد بزرگوار ایشان (علیهم‌السلام) است و وسیله برای هدایت مردم هستند.

یکی از چیزهایی که باعث بدبختی و بیچارگی انسان‌ها می‌شود، تکبر است. ﴿أَبَى وَاسْتَكْبَرَ وَكَانَ مِنَ الْكَافِرِينَ﴾؛[8] ﴿أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لَا تَهْوَى أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ﴾؛[9] استکبار و خودبزرگ‌بینی در هر انسانی وجود داشته باشد، او را به هلاکت می‌رساند.

خودبرتربینی، مراتبی دارد؛ گاهی انسان خود را در مقابل هم‌مباحثه و دوستش بالاتر می‌داند؛ گاه در جمعی از مردم، خود را برتر می‌بیند اما از همه بدتر آن است که انسان خود را در مقابل خداوند، انبیا و ائمه بالاتر و برتر بداند. مسیر انحرافی به‌خاطر تکبر شکل می‌گیرد. اثر تکبر آن است که شخص در مقابل حق تسلیم نمی‌شود.

وقتی می‌فرمایند: «عَلِيٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِيٍّ يَدُورُ حَيْثُمَا دَار»[10] معنایش این است که باید مسیرت را مسیر علی بن ابی‌طالب (علیه‌السلام) قرار دهی؛ امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) را الگوی خود قرار دهید.

تمام انحرافات از قانون و مفاسد جامعه ازجمله اختلاس و حقوق‌های نجومی، نشأت گرفته از تکبر است؛ زیرا حق خود می‌داند که حقوق دیگران را پایمال کند و خلاف قانون عمل کند.