درس خارج اصول استاد محسن فقیهی

موضوع: موضوع علم

صحبت در علم اصول، پیرامون موضوع هر علمی بود. برخی از علما تعبیر کرده‌اند: «إنّ موضوع كلّ علم، وهو الذي يبحث فيه عن عوارضه الذاتية».[1] این تعبیر، دارای اشکالاتی بود که به برخی از آن‌ها اشاره کردیم. نمی‌توان برای چنین تعبیری استدلال از قرآن یا روایات و یا عقل نمود بنابراین دلیل قاطعی ندارد. در برخی علوم از عوارض ذاتیه و در برخی، از اجزای آن موضوع بحث می‌شود. پس از اشکال بر این تعبیر می‌خواهیم بدانیم تعبیر صحیح از موضوع علم چیست؟

دسته‌ای از علما فرموده‌اند: «موضوع كلّ علم هو الجامع المنتزع من جزئيّات موضوعات مسائله».[2] موضوع علم آن است که از جزئیات موضوعات مسائل، جامعی ایجاد شود که شامل همه مسائل شود.

بنابراین تعریف مختار ما: « موضوع كلّ علم هو الجامع المنتزع من جزئيّات موضوعات مسائله الذی له الدخل جداً فی الغرض» است.

آیت‌الله حجت، تعریف دیگری را از موضوع علم، بیان می‌کنند: «موضوع كلّ علم هو حيث الوحدة التي هي موجودة في موضوعات المسائل».[3]

نظریه محقق داماد: «أنّ موضوع كلّ علم هو الجهة المشتركة بين محمولات مسائل ذلك العلم الّذي يبحث فيها عن تعيّناته و خصوصيّاته و أحواله».[4]