درس خارج اصول استاد محسن فقیهی

موضوع: تمایز علوم؛ موضوع علم اصول

آیت‌الله مکارم می‌فرماید: «أنّ ملاك وضع كلّ علم على حدة وتمييزه عن سائر العلوم هو وجود التناسب والتناسخ بين مسائله ودخولها تحت عنوان جامع، ولا إشكال في أنّ تناسب المسائل قد يكون بوحدة الموضوع واخرى بوحدة المحمول وثالثة بوحدة الغرض فليكن التمايز أيضاً كذلك».[1]

ایشان می‌فرماید: تمایز علوم گاهی به موضوعات، گاهی به محمولات و گاهی به اغراض است.

آیت‌الله سبحانی می‌فرماید: «والحقّ في المقام هو أنّ الميز بالموضوع فيما إذا كان بين الموضوعين تباين نوعي كعلمي الهندسة والحساب، وبالجهة المشتركة بين محمولات المسائل، فيما إذا كان الموضوع واحداً كعلمي الصرف والنحو وعلوم الطب والتشريح ووظائف الأعضاء».[2]

برخی از اصولیان مانند مرحوم امام، می‌فرمایند که اصلاً علوم نیاز به موضوع ندارند: «أنّ الالتزام بأ نّه لابدّ لكلّ علم من موضوع جامع بين موضوعات المسائل، ثمّ الالتزام بأ نّه لابدّ من البحث عن عوارضه الذاتية، ثمّ ارتكاب تكلّفات غير تامّة لتصحيحه، والذهاب إلى استطراد كثير من المباحث المهمّة التي تقضي الضرورة بكونها من العلم، ممّا لا أرى وجهاً صحيحاً له، ولا قام به برهان، بل البرهان على خلافه».[3]

برخی موضوع علم اصول را ادلّه اربعه می‌دانند مانند محقق قمی[4] ؛ برخی گفته‌اند: «الحجة فی الفقه»؛ برخی تعبیر کرده‌اند: «الحجة علی الحکم الشرعی الفرعی»؛ برخی گفته‌اند: «الجامع المنتزع بین المسائل».

به نظر ما موضوع علم اصول، همان غرض علم اصول است. ثمره علم اصول آن است که وظایف شرعی مکلفین تعیین شود؛ راه تعیین این وظایف، استنباط است و استنباط بدون اصول فقه ممکن نیست. «غایة علم الاصول، الاستنباط» هرچیزی که باعث می‌شود قدرت بر استنباط پیدا شود،‌ موضوع علم اصول است و غرض از علم اصول هم همین است.