درس خارج اصول استاد محسن فقیهی

موضوع: مباحث الفاظ / وضع / علامات حقیقت و مجاز

خلاصه درس گذشته

صحت سلب یکی از علائمی بود که ذکر شد و گفتیم قول حق این است که صحت سلب از علامات مجاز محسوب می‌شود. با توجه به این‌که حال مستعلم و عالم با هم متفاوت است پس اشکال دوری که در تبادر بود در اینجا جاری نمی‌شود. صحت سلب به این صورت است که صحیح باشد معنی مستعمل‌فیه را از موضوع‌له در عرف، لغت و محاوره سلب کرد.

علامت هفتم: التزام تقیید ( تقیید در معنای مجاز)

یکی از علائم مجاز که دسته‌ای از علما آن را ذکر کرده‌اند «التزام تقیید» است. به این معنا که مجاز، قید می‌خواهد ولی حقیقت قید نمی‌خواهد مثل: «جئنی بماء» (برای من آب بیاور) اما اگر «آب سیب» بخواهید باید برای آن قید بیاورید؛ پس اگر مطلق آب را بخواهید نیازی به قید ندارد ولی اگر آب مضاف بخواهید باید برای آن قید بیاورید. این مسئله دلیل بر مجازیت است؛ یعنی چون مجاز است نیاز به قید دارد و اگر شما کلمه‌ای را ببینید که احتیاج به قید دارد بدانید که معنای مجازی است.

رجوع التزام به تقیید به سایر علائم

آیا التزام تقیید به تبادر، عدم صحت سلب و اطراد، رجوع می‌کند؟ بعضی از اصولیین این علامت را همان تبادر، عدم صحت سلب و اطّراد دانسته‌اند؛ یعنی لفظی که مطلق باشد از او معنای موضوع‌له تبادر می‌کند و معنای مجازی نیاز به قید و قرینه دارد؛ لذا علامت التزام تقیید را دیگر ذکر نکرده‌اند.

به نظر ما هم علامت التزام تقیید در حقیقت به تبادر، اطراد و عدم صحت سلب رجوع می‌کند و در هر صورت، علامت مجاز شمرده می‌شود و ذکر آن هم اشکالی ندارد.

اقوال در مسئله

قول اوّل: التزام تقیید از علامات مجاز اسـت، مثل: «جناح الذل» و «نار الحرب» یعنی بال تواضع و آتش جنگ، که دو قید «ذل» و«حرب» نشانه مجازیت هستند. در غالب موارد این‌گونه صحیح است و در بعضی موارد آوردن قید علامت مجاز نیست، مثل: آب صاف که علامت مجازیت نیست، پس تقیید أماره ظنیة برای حقیقت و مجاز است.

آیت‌الله موسوی قزوینی می‌فرماید: «ثمّ إنّ هذه أمارة للحقیقة و المجاز، للقطعیه؛ لتخلفه فی الفرد النادر المبین العدم من افراد المطلق».[1]

شیخ محمدتقی اصفهانی می‌فرماید: «دلالته علی التجوز متجه الا أنه مندرج فی عدم اطراد و لیس أمارة أخری سواه».[2]

به نظر ما کلام ایشان صحیح و متین است.

2- التزام تقیید از علامات مجاز نیست همان‌طور که بعضی از اصولیین قائل هستند.[3]