درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: ولاية الفقيه/تعاملات حکومت و ولایت /رفتار والی با مردم

امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام در نامه ای 53 در نهج البلاغه در حکمی که برای مالک اشتر بعنن حاکم مصر مکتوب فرمودند و ابلاغ فرمودند نحوه تعامل حاکم اسلامی را با رعیت و عامه مردم و خواص جامعه بیان فرمودند .

امیرالمومنین علی علیه السلام فرمودند که ای مالک "فَإِنَّ سُخْطَ الْعَامَّةِ يُجْحِفُ [بِرِضَا] بِرِضَى الْخَاصَّةِ" غضب عامه و سخط عامه مردم این گونه است که رضایت خاصه را از بین می برد و خشم عمومی مردم خشنودی خواص و نزدیکان را از بین می برد یعنی اگر خواص را برای خود نگه داشتی و بسنده کردی به خشنودی و رضایت خواص و به دنبال آن سخط و ناراحتی مردم را برای خود خریدی ، این ناراحتی مردم خاصیت رضایت خواص را از بین می برد و رضایت خواص را در تشکیلات حکومتی تو بی اثر می کند .

وَ لَيْسَ أَحَدٌ مِنَ الرَّعِيَّةِ أَثْقَلَ عَلَى الْوَالِي مَئُونَةً فِي الرَّخَاءِ وَ أَقَلَّ مَعُونَةً لَهُ فِي الْبَلَاءِ وَ أَكْرَهَ لِلْإِنْصَافِ وَ أَسْأَلَ بِالْإِلْحَافِ‌ وَ أَقَلَّ شُكْراً عِنْدَ الْإِعْطَاءِ وَ أَبْطَأَ عُذْراً عِنْدَ الْمَنْعِ وَ أَضْعَفَ صَبْراً عِنْدَ مُلِمَّاتِ الدَّهْرِ مِنْ أَهْلِ الْخَاصَّةِ[1]

توضیح و نظر استاد : در حکومت داری تو فواصل مختلفی وجود دارد که در این فواصل خواص به گونه ای عمل می کنند و عوام و توده مردم به گونه ای دیگر و اگر تو جانب توده مردم را داشتی و پایگاه مردمی داشتی در این فواصل دست تو را می گیرند و تو را کمک می کنند و نمی گذارند دچار بار سنگینی شوی و بار سنگین تو را بر می دارند و هیچ کدام از رعیت و توده مردم شانه هایشان را سخت تر از اهل خاصه زیر بار تو نمی برند - احد در ( لَيْسَ أَحَدٌ مِنَ الرَّعِيَّةِ) نکره در سیاق نفی است . و مردم در مقام شکر هم کم نمی گذارند یعنی (وَ لَيْسَ أَحَدٌ مِنَ الرَّعِيَّةِ أَقَلَّ شُكْراً عِنْدَ الْإِعْطَاءِ ) و به هنگام منع خواسته های خود را کم می کنند و به عبارت دیگر جایی که حاکم اسلامی با سختی مواجه شده است و از توده مردم می خواهد کمترین عذرخواهی را مردم دارند ، و در دوران حکومت توده مردم ضعیف ترین افراد در صبر کردن و تحمل کردن نیستند بلکه قوی ترین هستند و صبر و مقاومتشان بیشتر است .

وَ إِنَّمَا [عَمُودُ] عِمَادُ الدِّينِ وَ جِمَاعُ‌ الْمُسْلِمِينَ وَ الْعُدَّةُ لِلْأَعْدَاءِ الْعَامَّةُ مِنَ الْأُمَّةِ[2]

همانا عماد و پایه ای برقرای دین توسط حاکمیت و نگه داشتن همه مسلمین و آنجا که بتوانی در مقابل اعدا صف آرائی کنی عموم مردم و توده مردم هستند .

" فَلْيَكُنْ صِغْوُكَ‌ لَهُمْ وَ مَيْلُكَ مَعَهُمْ" گرایش تو باید به سمت مردم باشد و از مردم رو برنگردان .