درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: ولاية الفقيه/تعاملات حکومت و ولایت /نوع تعامل حاکمیت با مردم

در بحث تعاملات حکومت و ولایت مباحث مهم و دقیقی را امیرالمومنین علی علیه السلام در نامه 53 نهج البلاغه برای حاکمیت مصر به مالک اشتر دادند بیان کردند فرازهای باقی مانده را امرور بیان می کنیم .

6 نکته مهم : حدود شش نکته مهم را امیرالمومنین علی علیه السلام بعنوان نوع تعامل حاکمیت با مردم بیان می کنند :

نکته اول : عیب جویانی که ممکن است اطراف تو را بگیرند و از دیگران عیب جویی کنند از اینها پرهیز کن وَ لْيَكُنْ أَبْعَدَ رَعِيَّتِكَ مِنْكَ وَ أَشْنَأَهُمْ‌ عِنْدَكَ أَطْلَبُهُمْ‌ لِمَعَايِبِ النَّاسِ[1] یعنی آنهایی که بیشتر به دنبال معایب مردم هستند این عیب جویان را دورترین رعیت و بدترین رعیت نسبت به خود بدان (یعنی حاکم اسلامی باید عناصر و شکاکان و عیب جویان و نابخردانی که فاصله بین حاکم و مردم ایجاد می کنند از خود دور کند ) این یکی از تعمالات بسیار مهم است .

نکته دوم : " فَإِنَّ فِي النَّاسِ عُيُوباً الْوَالِي أَحَقُّ مَنْ سَتَرَهَا" تو وظیفه عیب پوشی مردم را داری و سزاوارترین کسی که باید این عیب ها را بپوشاند حاکم و والی است ( یعنی مرد را با عظمت نام ببرد و احترام کند) "فَلَا تَكْشِفَنَّ عَمَّا غَابَ عَنْكَ مِنْهَا" مبادا عیب مردم را که از تو پوشیده شده است بروی و کشف کنی و تجسس کنی و برملا کنی "فَإِنَّمَا عَلَيْكَ تَطْهِيرُ مَا ظَهَرَ لَكَ" اگر عیبی و کوتاهی از مردم سر زد و برای تو کشف شد و برای تو معلوم شد تو پاک کن و بدنبال بزرگ کردن عیب مردم نباش و بدنبال ثبت عیب مردم نباش و نصیحت کن "وَ اللَّهُ يَحْكُمُ عَلَى مَا غَابَ عَنْكَ" آن عیبی که دارند و از تو مخفی است خداوند خود می داند چه برخوردی کند و تو ورود نکن و این در شان حاکم اسلامی نیست "فَاسْتُرِ الْعَوْرَةَ مَا اسْتَطَعْتَ يَسْتُرِ اللَّهُ مِنْكَ مَا تُحِبُّ سَتْرَهُ مِنْ رَعِيَّتِكَ " تو بپوشان عیب مردم را تا خداوند بپوشان از تو آنچه را که دوست داری بپوشانی از مردم ، تو هم معصوم نیستی تو هم ممکن است مشکلاتی داشته باشی که دوست نداری مردم بفهمند ،

نکته سوم تا پنجم : بعد حضرت می فرمایند که می خواهی خداوند گره ها و مشکلات تو را باز کند و بر طرف کند گره از کار مردم باز کن أَطْلِقْ‌ عَنِ النَّاسِ عُقْدَةَ كُلِّ حِقْدٍ وَ اقْطَعْ عَنْكَ سَبَبَ كُلِّ وِتْرٍ وَ تَغَابَ‌ عَنْ كُلِّ مَا لَا يَضِحُ‌ لَكَ وَ لَا تَعْجَلَنَّ إِلَى تَصْدِيقِ سَاعٍ فَإِنَّ السَّاعِيَ‌ غَاشٌّ وَ إِنْ تَشَبَّهَ بِالنَّاصِحِينَ باز کن از مردم گره ی هر کینه ای را یعنی مردم را در گشایش قرار بده و موجب نشو که مردم از تو حقد و کینه از تو به دل بگیرند و مردم را اذیت نکن تا از تو کینه به دل بگیرند ، تو برو سراغ آنها و از آنها دست گیری کن و کمک کن به آنها ، و قطع کن از خود هر نوع دشمنی با مردم را .

یک روایت دیگر از امیرالمومنین علی علیه السلام است که فرمودند : ابْذُلْ لِأَخِيكَ دَمَكَ‌ وَ مَالَكَ‌ وَ لِعَدُوِّكَ‌ عَدْلَكَ وَ إِنْصَافَك‌ - یعنی حتی به دشمنانت هم ظلم نکن و با عدالت عمل کن ، تسلّم‌ على‌ الناس‌ و يسلّموا عليك‌ [2] - یعنی به مردم رسیدی سلام کن و تو اول سلام کن. اگر بخواهی کینه مردم را از خود برطرف کنی شانه های خود را زیر بار مردم ببر و طاقت خود را در مشکلات مردم زیاد کن نهج البلاغة ؛ صفحه 469 وَ الِاحْتِمَالُ‌ قَبْرُ الْعُيُوب‌ - یعنی انسان حاکمی که شانه های خود را برد زیر بار مردم ، مردم از او عیب نمی بینند و همه را خوبی می بینند ، يَا عَلِيُّ ثَلَاثَةٌ مِنْ‌ مَكَارِمِ‌ الْأَخْلَاقِ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ أَنْ تَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَكَ وَ تَصِلَ مَنْ قَطَعَكَ وَ تَحْلُمَ عَمَّنْ جَهِلَ عَلَيْك‌ .[3]

نکته ششم ؛ واقْطَعْ‌ عَنْك‌ سَبَبَ كُلِّ وِتْرٍ، وتَغَابَ عَنْ كُلِّ ما لا يَضِحُ لَك، ولا تَعْجَلَنَّ إلى تَصْدِيقِ سَاعٍ، فَإنَّ السَّاعِيَ غَاشٌّ، وإنْ تَشَبَّهَ بِالنَّاصِحِينَ[4] . رشته هر دشمنی را با مردم قطع کن و کناره بگیر از هر چیزی که برایت واضح نیست و عجله نکن به سوی قبول کردن حرف های سخن چینان و اهمیت نده و آنها را از خود دور کن ، لذا سخن چین خیانت کار است و میخواهد نظام حکومت تو را با مردم به هم بریزد و اگر سخن چین شکل خود را مثل ناصحین کرد با او برخورد کن .

نظر استاد : این شش فراز و شش نکته ی که امروز عرض کردیم ؛ دوری از عیب جویان ، پوشش راز و عیب دیگران ، گشودن گره کار مردم و گره کینه ها ، قطع کردن رشته دشمنی مردم ، کناره گیری از تخیلات و شکیات و وهمیات و مواجه غلط با مردم و عدم شتاب در پذیرش سخن چین ها ، این شش فراز را امروز ملاحظه کنید هم سند معتبر است و هم تعاملات بسیار ارزشمند است .