درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: ولاية الفقيه/تعاملات حکومت و ولایت /تتمه بحث و عدم امتیاز خواهی حاکم

بحث ما در تعاملات حاکم اسلامی بود و غنی ترین روایت و کلام معصوم در موضوع تعاملات حاکم و ولایت در حکمی است که تحت عنوان نامه 53 نهج البلاغه آمده است یعنی حکم صادر شده از امیرالمومنین علی علیه السلام درباره حاکمیت مالک اشتر بر کشور مصر بیان شده است و فرازهای متعددی داشت که آخرین فراز را امروز بیان می کنیم و پایان می یابد و در ارتباط تعامل حاکم اسلامی از این باب که به دنبال امتیاز خواهی از امت اسلامی نباشد و ادعا نکند که من به عنوان یکی از شهروندان این منطقه و دیار هستم و چون حاکم هستم باید بیشتر از دیگران و غیر متعارف از امکانات استفاده کنم و این را امیرالمومنین علی علیه السلام نهی می کنند.

حضرت می فرمایند اینکه باد غرور در سر حاکم اسلامی بیفتند و خشم او جوشش کند و دستش تجاوز کند و زبانش تندی کند اینها در شان حاکم اسلامی نیست باید پرهیز کند و فکر زیاده خواهی را از ذهن خود بیرون کند . (در اینجا استاد نکاتی را که در انتهای جلسه قبل بیان کرده بودند را بجهت تاکید دوباره بازگو کردند)

وَتَجْتَهِدَ لِنَفْسِكَ فِي اتِّبَاعِ مَا عَهِدْتُ إِلَيْكَ فِي عَهْدِي هذَا، وَاسْتَوْثَقْتُ بِهِ مِنَ الْحُجَّةِ لِنَفْسِي عَلَيْكَ، لِكَيْلاَ تَكُونَ لَكَ عِلَّةٌ عِنْدَ تَسَرُّعِ نَفْسِكَ إِلَى هَوَاهَا.

توضیح و نظر استاد : تمام کوشش و تلاش خود را بکن که نفس خود را در پیروی از آنچه که ما با تو عهد بستیم بکار بگیری ، آنچه که ما از حجت بر تو تمام کردیم و میثاق گرفتیم اجتهاد کن که مبادا دچار مباحثی بشوی که نفس تو را به سمت هوای شیطانی ببرد .

وَأَنَا أَسْأَلُ اللهَ بِسَعَةِ رَحْمَتِهِ، وَعَظِيمِ قُدْرَتِهِ عَلَى إِعْطَاءِ كُلِّ رَغْبَة، أَنْ يُوَفِّقَنِي وَإِيَّاكَ لِمَا فِيهِ رِضَاهُ مِنَ الاْقَامَةِ عَلَى الْعُذْرِ الْوَاضِحِ إِلَيْهِ وَإِلَى خَلْقِهِ، مَعَ حُسْنِ الثَّنَاءِ فِي الْعِبَادِ، وَجَمِيلِ الاْثَرِ فِي الْبِلاَدِ، وَتَمَامِ النِّعْمَةِ، وَتَضْعِيفِ الْكَرَامَةِ، وَأَنْ يَخْتِمَ لِي وَلَكَ بِالسَّعَادَةِ وَالشَّهَادَةِ، «إِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ» (راغبون). وَالسَّلاَمُ عَلَى رَسُولِ اللهِ الطَّيِّبِينَ الطَّاهِرِينَ، وَسَلَّمَ تَسْلِيماً كَثِيراً، وَالسَّلام.[1]

توضیح و نظر استاد : من از خدا می خواهم بواسطه وسعت رحمت خدا و به واسطه عظمت قدرت خدا که همه ی آرزوها را می تواند برآورده کند و توفیق دهد خدا به من به آن چیزی که رضای خداست و از خداوند می خواهم من و تو را به سمتی بکشاند که عذری واضح و روشن پیش خدا و خلق خدا داشته باشیم یعنی کاری بکنیم که روز قیامت عذر داشته باشیم و کاری نکنیم که عذر ما پذیرفته نشود و از خدا می خواهم که کار ما نیکو باشد در نزد بندگان خدا و واقعا بتوانیم یک کار مفید و درستی را از خودمان باقی بگذاریم در شهرهایی که به دست من و تو است و بتوانیم فراگیر کنیم کرامت را بین مردم و عاقبت من و تو ختم به خیر و سعادت و شهادت بشود و رغبت داریم به خدا بپیوندیم و درود ما بر رسول خدا که درود پیاپی و رحمت الهی بر او و آل آن پیغمبر آن آل و اهل بیتی که طیب و طاهر هستند و درودی باشد بر همه ی آنها درود کثیر و تمام .

نکته : این پنج فرازی که در این حکم برای حاکم مصر یعنی حاکمیت مالک اشتر بیان کردند را تمام کردیم و جقدر امیرالمومنین علی علیه السلام مظلوم بودند که همین حاکم را در بین راه به شهادت رساندند و دیگر امیرالمومنین علی علیه السلام بعد از این اتفاق روزهای سختی داشتند تا اینکه حضرت را به شهادت رساندند . این تعاملات که بیان شد تعاملات خاص حضرت است و ﴿وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ﴾[2] برای همه است اما حاکم اسلامی موظف است بیشتر رعایت کند و آنچه که وظایف برای همه است برای او بیشتر است . الإمامُ عليٌّ عليه السلام : ضَعْ أمرَ أخيكَ على أحسَنِهِ حتّى يَأتِيَكَ مِنهُ ما يَغلِبُكَ، و لا تَظُنَّنَّ بكَلِمَةٍ خَرَجَت مِن أخيكَ سُوءا و أنتَ تَجِدُ لَها في الخَيرِ مَحمِلاً . [3] امام على عليه السلام : رفتار برادرت را به بهترين وجه آن تفسير كن تا زمانى كه كارى از او سر زند كه راه توجيه را بر تو ببندد ، و هيچ گاه به سخنى كه از دهان برادرت بيرون آيد ، تا وقتى براى آن توجيه خوبى مى يابى ، گمان بد مبَر . این برای همه است اما برای حاکم اسلامی بیشتر است

نکته : اینها تعاملات خاص حاکم اسلامی بود امیرالمومنین علی علیه السلام است و بعضی از مباحث خطابات عامه مردم است و در خطابات عامه مردم حاکم اسلامی مسئولیتش سخت تر و سنگین تر خواهد بود بنابراین اینها را مورد دقت قرار بدهید .