درس خارج فقه احمد فرخ‌فال

موضوع: ولاية الفقيه/تعاملات حکومت و ولایت /فرق بین ولی و حاکم

در تعاملات حاکمیت و حاکم اسلامی در نامه 53 نهج البلاغه امیرالمومنین علی علیه السلام در این حدود 30 جلسه بحث فقهی به طور مفصل بحث کردیم ، اما یکی دیگر از برای حاکم اسلامی نشت و برخواست با اغنیا و نحوه تعامل با آنها است ، در نامه 45 نهج البلاغه از امیرالمومنین علی علیه السلام به حاکم بصره جناب عثمان بن حنیف انصاری است که از طرف امیرالمومنین علی السلام حاکم بصره است ، نکات بسیار ارزشمندی مطرح شده است ؛ اولا فرق بین ولی و حاکم در این نامه به وضوح روشن است که کسی بین ولی و حاکم اشتباه نکند ، در اینجا ولی امام معصوم و ولایت از امام معصوم و حاکم در بصره حنیف انصاری است ، این بحث جدی ما بود در بحث تعاملات حاکم اسلامی .

توضیح استاد در مورد شخصیت عثمان بن حنیف :

عثمان بن حنیف که والی بصره بود به گونه ای مجبور به درگیری با طلحه و زبیر و اصحاب جنگ جمل شد و روزی به او خبر دادند که عایشه و طلحه و زبیر جنگی را بر علیه امیرالمومنین علی علیه السلام آغاز کردند به خون خواهی عثمان در حالیکه خود اینها در ریختن خون عثمان شریک بودند و وقتی فهمیدند امیرالمومنین علی علیه السلام باج به کسی نمی دهند آمده اند در مقابل امام علیه السلام صف آرایی کردند ، خبر به عثمان بن حنیف رسید و اطرافیان او به او مواردی را پیشنهاد داند که با آنها وارد جنگ شو و بعضی می گفتند سازش کن و از طرفی طحله و زبیر و عایشه افرادی را در اطراف خود جمع کرده بودند که اینها باعث شد عثمان بن حنیف پیکی را فرستاد خدمت امیرالمومنین علی علیه السلام که در برخورد با این ها چکار کنم :

حضرت فرمودند اگر اینها با تو بر سر جنگ نیامدند و با تو درگیر نشدند با آنها درگیر نشو و بگو در مقابل حکومت تو تمکین کنند اما اگر خواستند درگیر شوند با آنها بجنگ و کوتاهی نکن ، این ابلاغ را عثمان بن حنیف به گوش آنها داد و آنها قبول نکردند و با هم وارد جنگ شدند و البته که آنها نیرنگ کردند و گفتند حاضریم صلح کنیم و به محض اینکه نیروهای عثمان بن حنیف شمشیر و سلاح به زمین گذاشتند آنها حمله کردند و عثمان بن حنیف را شکنجه دادند و رها کردند و او خود را به اردوگاه امیرالمومنین علی علیه السلام رساند .

نکته : در نامه 45 که حضرت برای عثمان بن حنیف فرستادند بر سر ضرورت ساده زیستی حاکم السلامی حضرت تاکید دارند و دوری جستن از ارتباط با اشرافی که اشرافیت آنها در کنار پایمال شدن حقوق مستضعفان و نیازمندان است .

از نظر سند که صحیح است و اهل سنت در ابن ابی الحدید این نامه را تایید می کنند و از نظر شیعه هم متقن و مورد تایید است .

45 ـ ومن كتاب له (عليه السلام) إلى عثمان بن حنيف الأنصاري ـ وكان عامله على البصرة وقد بلغه أنه دعي إلى وليمة قوم من أهلها، فمضى إليها ـ قوله: 1 . الولاة و البساطة في المعيشةاخلاقي ، سياسي ، عقائدي أَمَّا بَعْدُ، يَابْنَ حُنَيْف! فَقَدْ بَلَغَنِي أَنَّ رَجُلا مِنْ فِتْيَةِ أَهْلِ الْبَصْرَةِ دَعَاكَ إِلَى مَأْدُبَة فَأَسْرَعْتَ إِلَيْهَا تُسْتَطَابُ لَكَ الاَلْوَانُ، وَتُنْقَلُ إِلَيْكَ الْجِفَانُ. وَمَا ظَنَنْتُ أَنَّكَ تُجِيبُ إِلَى طَعَامِ قَوْم، عَائِلُهُمْ مَجْفُوٌّ، وَغَنِيُّهُمْ مَدْعُوٌّ.[1]

توضیح و نظر استاد : از مکاتباتی که امیرالمومنین علی علیه السلام داشتند در زمان حاکمیت امام بر جامعه نامه ای است که بر عثمان بن حنیف انصاری داشتند و این حنیف انصاری حاکم بصره بود ، به امیرالمومنین علی علیه السلام خبر دادند که عثمان بن حنیف دعوت به یک میهمانی از بین اهل بصره شده و عثمان بن حنیف هم در این میهمانی حضور پیدا کرده است ، حضرت تذکراتی را به عثمان بن حنیف گوش زد کردند : ای پسر حنیف به من رسیده است مه مردی از سرمایه داران اهل بصره تو را دعوت کرده به یک میهمانی دعوت کرده است و تو هم به سرعت پذیرفته ای این میهمانی را و تو به یک میهمانی شتافته ای که غذاهای مختلف با رنگ های مختلف جلو تو ظاهر شده است و کاسه های پر از غذا را به تو منتقل کردند و من فکر نمی کردم که جواب مثبت بدهی به میهمانی و خوردن غذا از انسان هایی که رعیت آنها و اطرافیان آنها گرسنه اند و حقشان را گرفتند تا بتوانند سفره خود را پر رنگ کنند ولی افراد و عناصر غنی و سرمایه دارها بر سر آن سفره نشستند .

فَانْظُرْ إِلَى مَا تَقْضَمُهُ مِنْ هذَا الْمَقْضَمِ، فَمَا اشْتَبَهَ عَلَيْكَ عِلْمُهُ فَالْفِظْهُ، وَمَا أَيْقَنْتَ بِطِيبِ وُجُوهِهِ فَنَلْ مِنْهُ 2 . الامام النموذج الكامل للزهد أَلاَ وَإِنَّ لِكُلِّ مَأْمُوم إِمَاماً، يَقْتَدِي بِهِ وَيَسْتَضِيءُ بِنُورِ عِلْمِهِ; أَلاَ وَإِنَّ إِمَامَكُمْ قَدِ اكْتَفَى مِنْ دُنْيَاهُ بِطِمْرَيْهِ، وَمِنْ طُعْمِهِ بِقُرْصَيْهِ. أَلاَ وَإِنَّكُمْ لاَ تَقْدِرُونَ عَلَى ذلِكَ، وَلكِنْ أَعِينُونِي بِوَرَع وَاجْتِهَاد، وَعِفَّة وَسَدَاد..[2]

توضیح و نظر استاد : نگاه کن ببین سر چه سفره ای نشسته ای و دقت کن اگر مشتبه شد رد کن و جواب منفی بده و رها کن و دور بینداز این میهمانی را و اگر دیدی این سفره حق مظلوم داخلش نیست آنجا اشکالی ندارد شرکت کن ، مگر تو نمی دانی که در حاکمیت بصره تحت امر امام و ولی هستی ، نگاه کن ببین ولی و امام تو چگونه زندگی می کند و از نور امامت و ولایت استفاده کنی که این امام تو در این دنیا به دو تا لباس اکتفا کرده و روزی دو قرص نان استفاده می کند و من می دونم شما مثل من نمی توانید زندگی کنید اما به عنوان حاکم بصره و کسی که از طرف من آنجا هستید به من کمک کنید از خدا بترسید و برای مردم کوشش کنید و سلامت نفس داشته باشید و راه درست کاری را دنبال کنید و مواظب باشید بعنوان والیانی که من فرستادم نظرتان و کارهایتان به من باشد .