موضوع: السفر الأول/ المسلک الأول/المرحلة الثانیة/ الفصل العاشر فی أن الحکم السلبی لاینفک عن نحو من وجود طرفیه/ اعضالات و انحلالات/ اشکال دیگر در اینکه نقیض عام و خاص مطلق، عام خاص مطلق است اما بالعکس/ جواب خواجه/ج1/ ص 375 و 376

 جواب خواجه به اشکال کاتبی

 مقدمه دوم

 (گفته شد که برای بیان جواب خواجه دو مقدمه باید بیان شوند. مقدمه اول در جلسه قبل بیان شد. اکنون مقدمة دوم بیان می شود.)

 ارتفاع طرفی الحقیقیة و مانعة الخلو من ارتفاع النقیضین و ذلک لأن طرفی الحقیقیة نقیضان أو أمر ما یساوی نقیضه. فارتفاعهما ارتفاع النقیضین أو مستلزم لارتفاع النقیضین و لأن طرفی مانعة الخلو هما الشیء مع ما هو أعم من نقیضه؛ فارتفاع الطرفین، ارتفاع للشیء مع ما هو أعم من نقیضه. و لا ریب أن ارتفاع الأعم مستلزم لارتفاع الأخص إذ الطبیعة لا تنعدم إلا بانعدام جمیع أفراده.

 جواب خواجه

 إذا تبینت هذه المقدمتان نقول:

 أجاب المحقق الطوسی عن إشکال الکاتبی بأن الإمکان العام قسمان، هما إمکان الوجود جوازه الذی هو مفاد الإمکان العام فی الموجبة و إمکان العدم و جوازه فی السالبة. و هذان القسمان مانعا الخلو دون الجمع. و ذلک لأن إمکان الوجود شامل للواجب و الموجودات الممکنة و إمکان العدم شامل للمعدومات الممتنعة و الممکنة. فلا یتصور شیء خارج عن القسمین إمکان الوجود و إمکان العدم لأن حصر الأمور فی الواجب و الممتنع و الممکن عقلی.

 (عالم هستی و نیستی متداخل اند. در عالم وجود واجب بود و ممکن و امکان وجود همه را دربر می گیرد. عالم عدم نیز دو دسته است، ممتنعات و ممکن های معدوم. عدم نیز امری حقیقی است. به طور مثال شریک الباری اگر حقیقی است کجا است؟ در وجود باری است. همان طور عدم قلم جایش ظرف وجود کتاب است. زیرا به دلیل ارتفاع نقیضین در ظرف کتاب یا باید وجود قلم باشد یا عدمش. و لکن إمکان الوجود و إمکان العدم یجتمعان فی الموجودات الممکنة و المعدومات الممکنة.

 امکان وجود با امکان عدم مانعة الخلو است یعنی چیزی در عالم پیدا نمی شود نه امکان وجود داشته باشد و نه امکان عدم. بنابر این این دو قسم مانعة الخلو است.

 و أجاب عنه الحكيم الطوسي ره بأن الممكن العام ينقسم إلى قسمين هما مانعا الجمع و الخلو [1] و إذا أطلق بحيث يشمل القسمين فسلبه يكون خارجا عن النقيضين. الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة، ج‌1، ص: 375 و 376