درس خارج فقه استاد محمد محمدیقائینی
1402/08/29
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: شهادت کافر بر وصیت
روایت عبیدالله بن علی الحلبی اگر چه در مورد شهادت اهل ذمه بود اما مرحوم آقای خویی از آن جواب دادهاند که اولا عام است و به بحث وصیت مربوط نیست که به نظر ما این جواب ناتمام است چون اگر چه به شهادت بر وصیت اختصاص ندارد اما شامل آن هست.
علاوه بر این دو اشکال، دیروز گفتیم بعید نیست «اهل الذمة» در این روایت تصحیف «اهل الملة» یا «اهل ملة» باشد که شاهد آن هم ورود این تعبیر در روایت حلبی و محمد بن مسلم است و با اجمال مخصص، مرجع اطلاق است.
پدر او حمران از بزرگان اصحاب امامیه است و همین باعث میشود که خود او هم در معرض توجه باشد که اگر ضعف و مشکلی داشت حتما نقل میشد.
اجلاء متعدد از او روایات زیادی نقل کردهاند که نشانه جایگاه او و وثاقتش است.
علاوه بر آنها قاعدهای که ما بارها گفتهایم که اگر نجاشی کسی را به طور مطلق توثیق کند، مشایخ او را که از آنها کثیر روایت کرده است هم توثیق کرده است به قرینه اینکه در برخی موارد گفته است خود او ثقه است اما از ضعفاء و مجاهیل نقل میکند.
علاوه بر اینها ابوغالب زراری تعابیری دارد که از آن وثاقت همه آل اعین از جمله حمزة قابل استفاده است. و آن روایت معروف از شلمغانی هم هست که آل اعین را به عنوان اهل بیت جلیل و عظیم القدر فی هذه الامر توصیف کرده است و در چنین خاندانی اگر کسی مشکلی داشت حتما معروف میشد.
در هر حال به نظر ما از سند این روایت نمیشود گذشت.
طایفه سوم روایاتی هستند که در آنها شهادت اهل کتاب بر وصیت معتبر دانسته شده است.
مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الصَّلْتِ عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ يَحْيَى بْنِ مُحَمَّدٍ قَالَ: سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- ﴿يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا شَهٰادَةُ بَيْنِكُمْ إِذٰا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ حِينَ الْوَصِيَّةِ اثْنٰانِ ذَوٰا عَدْلٍ مِنْكُمْ أَوْ آخَرٰانِ مِنْ غَيْرِكُمْ﴾ قَالَ اللَّذَانِ مِنْكُمْ مُسْلِمَانِ وَ اللَّذَانِ مِنْ غَيْرِكُمْ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ فَمِنَ الْمَجُوسِ لِأَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص سَنَّ فِي الْمَجُوسِ سُنَّةَ أَهْلِ الْكِتَابِ فِي الْجِزْيَةِ وَ ذَلِكَ إِذَا مَاتَ الرَّجُلُ فِي أَرْضِ غُرْبَةٍ فَلَمْ يَجِدْ مُسْلِمَيْنِ أَشْهَدَ رَجُلَيْنِ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ يُحْبَسَانِ بَعْدَ الصَّلَاةِ ﴿فَيُقْسِمٰانِ بِاللّٰهِ﴾ عَزَّ وَ جَلَّ ﴿لٰا نَشْتَرِي بِهِ ثَمَناً وَ لَوْ كٰانَ ذٰا قُرْبىٰ وَ لٰا نَكْتُمُ شَهٰادَةَ اللّٰهِ إِنّٰا إِذاً لَمِنَ الْآثِمِينَ﴾ قَالَ وَ ذَلِكَ إِذَا ارْتَابَ وَلِيُّ الْمَيِّتِ فِي شَهَادَتِهِمَا فَإِنْ عَثَرَ عَلَى أَنَّهُمَا شَهِدَا بِالْبَاطِلِ فَلَيْسَ لَهُ أَنْ يَنْقُضَ شَهَادَتَهُمَا حَتَّى يَجِيءَ بِشَاهِدَيْنِ فَيَقُومَانِ مَقَامَ الشَّاهِدَيْنِ الْأَوَّلَيْنِ فَيُقْسِمٰانِ بِاللّٰهِ لَشَهٰادَتُنٰا أَحَقُّ مِنْ شَهٰادَتِهِمٰا وَ مَا اعْتَدَيْنٰا إِنّٰا إِذاً لَمِنَ الظّٰالِمِينَ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِكَ نَقَضَ شَهَادَةَ الْأَوَّلَيْنِ وَ جَازَتْ شَهَادَةُ الْآخَرَيْنِ يَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ- ﴿ذٰلِكَ أَدْنىٰ أَنْ يَأْتُوا بِالشَّهٰادَةِ عَلىٰ وَجْهِهٰا أَوْ يَخٰافُوا أَنْ تُرَدَّ أَيْمٰانٌ بَعْدَ أَيْمٰانِهِمْ﴾.[1]
روایت از نظر سند ضعیف است و یحیی بن محمد توثیق ندارد.
روایت مرفوعه علی بن ابراهیم نیز به همین مضمون است.
در روایت مسائل محمد بن سنان که قبلا به صورت مفصل در مورد آن و سندش صحبت کردهایم نیز شهادت اهل کتاب بر وصیت معتبر دانسته شده است.
... عِلَّةُ تَرْكِ شَهَادَةِ النِّسَاءِ فِي الطَّلَاقِ وَ الْهِلَالِ لِضَعْفِهِنَّ عَنِ الرُّؤْيَةِ وَ مُحَابَاتِهِنَ[1]فِي النِّسَاءِ الطَّلَاقَ فَلِذَلِكَ لَا يَجُوزُ شَهَادَتُهُنَّ إِلَّا فِي مَوْضِعِ ضَرُورَةٍ مِثْلِ شَهَادَةِ الْقَابِلَةِ وَ مَا لَا يَجُوزُ لِلرِّجَالِ أَنْ يَنْظُرُوا إِلَيْهِ كَضَرُورَةِ تَجْوِيزِ شَهَادَةِ أَهْلِ الْكِتَابِ إِذَا لَمْ يُوجَدْ غَيْرُهُمْ وَ فِي كِتَابِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَ ﴿اثْنانِ ذَوا عَدْلٍ مِنْكُمْ﴾ مُسْلِمَيْنِ ﴿أَوْ آخَرانِ مِنْ غَيْرِكُمْ﴾ كَافِرَيْن ...