بسم الله الرحمن الرحیم

ربّنا لا تَکلنا إلی أنَفسنا طَرفَةَ عَینٍ أبَداً

سبک زندگی اسلامی و رابطه آن با نظام جامع خانواده

خلاصه :

گفته شد که نظام جامع خانواده که در حقیقت حلقه وصل با نظام اجتماعی، و تربیت انسان فرد در جامعه و خانواده است و بیشترین تأثیر را در ایجاد سبک زندگی برای انسان چه در ساحت، فردی، خانوادگی و اجتماع بوجود می آورد.

در نظام اجتماعی یا نظام جامع خانواده ما می بینیم که توجه کافی به تمام ابعاد زندگی انسان می شود و نوع رفتار مطلوب از انسان، خواه رفتار به صورت انتخاب مواضع اعتقادی باشد که این انتخاب فرد انجام داده، و بر اساس آن به انسان ثواب و عقاب متوجه می شود﴿وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ﴾[1] این تلاش برای انتخاب عقیده و انتخاب عقیده که مهمترین رکن در سبک زندگی می تواند مطرح شود، تا انتخاب نوع عواطفی که در زندگی فردی و اجتماعی انسان باید داده شود؛ کجا خشم کند و کجا بردبار باشد و چگونه این اعمال را انجام را دهد یعنی کم و کیف رفتار انسان در سطح اعتقادی، عاطفی و رفتاری و همینطور در تمام ابعاد زندگی یک انسان أعم از مسائل اقتصادی و مالی و یا مسائل مربوط به ارتباطات او با دیگران داخل خانواده و یا بیرون خانواده، رابطه او با خدا و خودش و محیط زیست، همه این موارد وقتی که در برنامه یک نظام جامع خانواده دیده می شود به انسان سبک زندگی می دهد.

این سبک زندگی در سه سطح فرد، خانواده و اجتماع قابل بررسی است، ما یک نمونه رفتارهای اجتماعی داریم مثل نوع رفتار ما به احترام قانون راهنمایی و رانندگی و یا سایر قوانین اجتماع مثل حجاب و یا دستگیری از مستمندان و احترام به بزرگان، حفظ روابط انسانی با دیگران با هر گرایشی، این احترام به زندگی ما سبک می دهد و ما را در یک سطح معینی از زندگی حرکت می دهد. این بحثی مهمی بود که منهای نظام اجتماعی و خانواده درباره سبک زندگی صحبت کنیم.

قرآن برای طرح مواضع خود نسبت به سبک زندگی مطلوب برای انسان در سطوح مختلف پاسخ را فراهم نموده است و مختصرترین آن اینست که باید رنگ خدایی به زندگی فردی و حیوانی(انسان حیوان ناطق است و غرائض حیوانی مثل خوردن آشامیدن و روابط جنسی) داده شود، این سبک باید به روش خداپسندانه این نیازها تأمین شود. روش خداپسند می شود عبادت خدا، ﴿وَأَنِ اعْبُدُونِي ۚ هَٰذَا صِرَاطٌ مُسْتَقِيمٌ﴾[2] این صراط مستقیم به کمال است. عبادت را در آیات دیگر به طور تفصیلی وارد جزئیات شده است و آن در چند مرحله، یکی از مراحل اینست که می گوید که عبادت هم در بُعد اعتقادی و قلبی و هم در بُعد رفتاری است ﴿إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْر * إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْر﴾[3] در این سوره کف وظائف محوله به انسان بیان شده تا زندگی او خداگونه شود تا صبغه الله تحقق پیدا کند.

این در آیات دیگر به طور تفصیل بیان شده اگر با روش استنطاقی برویم جلو، اینکه بپرسیم ایمان چیست و به چه کسی ؟ چگونه ایمانی مورد نظر آفریننده انسان و برنامه ریز زندگی که خدا باشد، ﴿شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ مَا وَصَّىٰ بِهِ نُوحًا وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَىٰ وَعِيسَىٰ ۖ أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلَا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ ۚ كَبُرَ عَلَى الْمُشْرِكِينَ مَا تَدْعُوهُمْ إِلَيْهِ ۚ اللَّهُ يَجْتَبِي إِلَيْهِ مَنْ يَشَاءُ وَيَهْدِي إِلَيْهِ مَنْ يُنِيبُ﴾[4] خداوند برای انسان تشریع دین و قانونی فرستاد، این سوال «آمنوا» چیست و چرا و چگونه ؟ نظریه و نظام ایمان و اعتقاد و به عبارت دیگر منظومه معتقدات و چیزهایی که انسان باید به آن ایمان داشته باشد که در آیات فروانی بیان کرده است؛ ﴿ذَٰلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ ۛ فِيهِ ۛ هُدًى لِلْمُتَّقِينَ * الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ﴾[5] این یک آیه که ایمان به غیب را مطرح کرده.

در آیات دیگر چنین بیان شده است: ﴿آمَنَ الرَّسُولُ بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مِنْ رَبِّهِ وَالْمُؤْمِنُونَ ۚ كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَمَلَائِكَتِهِ وَكُتُبِهِ وَرُسُلِهِ لَا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ﴾[6] به همین ترتیب آیات مربوط به واژه ایمان اگر گردآوری داده شود و نظم منطقی داده شود و یا در یک منظومه منطقی نگاه کنیم، پاسخ این سوال که ایمان چیست و چگونه ایمانی مطرح است کشف می شود.

عمل صالح از نگاه قرآن چیست و چگونه این صالحات باید بدست آید، ﴿وَمَنْ يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ وَهُوَ مُؤْمِنٌ﴾[7] ، ﴿وَمَنْ أَرَادَ الْآخِرَةَ وَسَعَىٰ لَهَا سَعْيَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَٰئِكَ كَانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُورًا﴾ [8] از این دست آیات که پاسخ این سوالات است زیاد است.

قوانین مربوط به عمل صالح یعنی تعریف اعمال صالحه و تعیین اعمال صالحه و چگونه عمل صالح می شود و چگونه عمل از صالح بودن بیرون می آید و چگونه هبط می شود، با منّت گذاشتن و کفر ورزیدن، بدون اخلاص عمل را انجام دادن موجب هبط عمل می شود. قرآن چه چیزی را هبط می داند ؟

توصیه به حق که قرآن فرموده منظور چیست ؟ و چرا تواصی به حق با اینکه عمل صالح است؟ عمل صالح یک بُعد اجتماعی دارد و آن اینکه همه مقید به توصیه به حق باشند مثل حجاب، اگر همه مردم احترام به حجاب بگذارند دیگر بی حجابی در جامعه نمی ماند، گسست از آنجا می آید که عده ای این را حق می دانند و عده ایی دیگر حق نمی دانند.

حجاب اجباری را نفی می کنند در حالی خیلی از قوانین اجباری دیگر را قبول می کنند!! تواصی به صبر چرا توصیه شده؟ تبین این موارد می شود سبک زندگی خانواده، اگر خانواده ایی گرایش به حق داشته باشند و توصیه به حق داشته باشند این خانواده مستحکم خواهد بود، تمام آیات می توانند مفسر سوره عصر باشد. این بحثی بود که در قبل به آن اشاره شده بود.

روایات و ادعیه شاهراه رسیده به سبک زندگی

دعای مکارم الاخلاق یک منظومه سبک زندگی است، «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ بَلِّغْ بِإِیمَانِی أَکمَلَ الْإِیمَانِ، وَ اجْعَلْ یقِینِی أَفْضَلَ الْیقِینِ»[9] یا سایر دعاهیا صحیفه که برای روزه او ساعتها در روابط بین والدین و فرزندان و پیروان انبیا و روابط انسان با خدا به طور مفصل سخن گفت است، در مناجات خمس عشر بالاترین سطوح و مراتبی تکاملی انسان تبیین شده.

برای تبیین سبک زندگی مطلوب الهی با توجه به اینکه سطح را رعایت می کند و اهل بیت ع هم رعایت می کنند، کم نداریم، خلاصه ترین این ادعیه را می توان در تعقیب نماز صبح و مغرب دید، «وَ اجْعَلِ النُّورَ فِي بَصَرِي وَ الْبَصِيرَةَ فِي دِينِي وَ الْيَقِينَ فِي قَلْبِي وَ الْإِخْلاَصَ فِي عَمَلِي‌ وَ السَّلاَمَةَ فِي نَفْسِي وَ السَّعَةَ فِي رِزْقِي وَ الشُّكْرَ لَكَ أَبَداً مَا أَبْقَيْتَنِي‌»[10] به عبارتی تمام آنچه که د رسبک زندگی الهی نیاز است را بیان شده است، باید دید او باز باشد تا بتواند ببیند و را ه حق را انتخاب کند و بصیرت داشته باشد تا به جایی برسد که به سطح یقین برسد و تزلزل در او نباشد و در ادامه عمل صالح باید باشد و این عمل نیاز به اخلاص دارد، ﴿لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا﴾[11] این آیه می تواند معنای اخلاص باشد. انسان نیاز به فراخی در رزق و امکانات مادی دارد تا رُشد کند، و سلامت در نفس مهم است تا به کمال برسد، سپاسگزار بودن نعمت ها باعث استفاده بهینه از نعمات می شود و به نحو احسن در جهت تکامل حرکت پویا داشته باشد.

این دعای مختصر سبک زندگی را به خوبی بیان کرده، و هر یک از 7 مقوله و سرفصل انسان به همه ابعاد زندگی می تواند رنگ خدایی دهد تا زندگی اسلامی و معنی و کمال آفرین باشد.