موضوع: نظام اجتماعی/ سبک زندگی خردمندانه/

سبک زندگی خردمندانه

حدیث 12 ج1 اصول کافی

بیان امام کاظم استشهاد به بیان سه امام علی ، امام حسن، امام سجاد علیهم السلام

کارکردهای عقل و نشانه های خِرَد از نگاه امام علی ع در حدیث امام کاظم ع

يَا هِشَامُ كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع مَا عُبِدَ اللَّهُ بِشَيْ‌ءٍ أَفْضَلَ مِنَ الْعَقْلِ نشانه فرزانگی را امام به صورت کاربردی و عملیاتی بیان می کنند : وَ مَا تَمَّ عَقْلُ امْرِئٍ حَتَّى يَكُونَ فِيهِ خِصَالٌ :

    • شَتَّى الْكُفْرُ وَ الشَّرُّ مِنْهُ مَأْمُونَانِ

    • وَ الرُّشْدُ وَ الْخَيْرُ مِنْهُ مَأْمُولَانِ

    • وَ فَضْلُ مَالِهِ مَبْذُولٌ وَ فَضْلُ قَوْلِهِ مَكْفُوفٌ

    • وَ نَصِيبُهُ مِنَ الدُّنْيَا الْقُوتُ

    • لَا يَشْبَعُ مِنَ الْعِلْمِ دَهْرَهُ الذُّلُّ أَحَبُّ إِلَيْهِ مَعَ اللَّهِ مِنَ الْعِزِّ مَعَ غَيْرِهِ

    • وَ التَّوَاضُعُ أَحَبُّ إِلَيْهِ مِنَ الشَّرَفِ يَسْتَكْثِرُ قَلِيلَ الْمَعْرُوفِ مِنْ غَيْرِهِ وَ يَسْتَقِلُّ كَثِيرَ الْمَعْرُوفِ مِنْ نَفْسِهِ

    • وَ يَرَى النَّاسَ كُلَّهُمْ خَيْراً مِنْهُ وَ أَنَّهُ شَرُّهُمْ فِي نَفْسِهِ وَ هُوَ تَمَامُ الْأَمْرِ

    • يَا هِشَامُ إِنَّ الْعَاقِلَ لَا يَكْذِبُ وَ إِنْ كَانَ فِيهِ هَوَاهُ؛ در جایی انسان مجبور به دروغ است، عقل می گوید که دروغ نگوید ولی شرایط زندگی مجبور می کند که دروغ بگوید، چگونه انسان از این مخمصه بیرون بیایید بحثی جدا است و اصل اینست که نباید دروغ بگوید چرا که دروغ نقصی بسیار مهم ایجاد می کند حتی اگر هوای نفس بگوید دروغ بگوید نباید اینکار را انجام دهد؛ بحث توریه و یا اینکه بحث را به نحوی مطرح کند که فرد مقابل احساس دروغ گفتن احساس نکند و از عنوان عام استفاده کند، خلاصه دروغ برای انسان خردمند خط قرمز است.

يَا هِشَامُ لَا دِينَ لِمَنْ لَا مُرُوَّةَ لَهُ‌؛ مروّت یعنی انسانیت و کمال مردانگی تفسیر شده، کسی که مردانه در بحران ها و در زندگی برخورد مردانه و برخورد متناسب با یک انسانی که به رُشد رسیده و دیگران از ائو انتظار مردانگی دارند. اگر کسی مروّت نداشته باشد این دین ندارد گویا دین خودش را در داشتن مرّت و مردانگی می بیند.

علامه مجلسی می فرماید : مروّت صفتی است که تمام آداب و محاسن اخلاق را در خود جمع کرده.

وَ لَا مُرُوَّةَ لِمَنْ لَا عَقْلَ لَهُ چه کسی به مروّت و مردانگی و انسانیت می رسد؟ کسی که عقل و خرد داشته باشد و این دو انسان را به مردانگی متصف می کند و در نتیجه تدین او مسلّم خواهد بود پس رابطه دین و عقل رابطه تنگاتنگ خواهد بود و در تنگناها خودش را نشان می دهد و انسان ایستادگی نشان دهد. عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ اِبْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ اَلرَّبِيعِ بْنِ يَزِيدَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ يَقُولُ: اَلْيَدُ اَلْعُلْيَا خَيْرٌ مِنَ اَلْيَدِ اَلسُّفْلَى وَ اِبْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ[1] . همیشه دست برتر داشته باشد نسبت به دیگران.

وَ إِنَّ أَعْظَمَ النَّاسِ قَدْراً الَّذِي لَا يَرَى الدُّنْيَا لِنَفْسِهِ خَطَراً بالاترین انسان کسی است که دنیا را برای خودش خطر نبیند یعنی دنیا را بزرگ نبیند و یا مخاطر و کاستی های دنیا که برای انسان پیش می آید و باعث رنج می شود، برای این انسان این کاستی ها کاستی به حساب نمی آید و قدر و منزلت خودش را در دنیا نبیند و به عنوان یک گنج دنیا را حساب نکند، چنین انسانی که دنیا را برای خودش بی ارزش ببیند این انسان بالاترین فرد در دنیا می تواند باشد.

أَمَا إِنَّ أَبْدَانَكُمْ لَيْسَ لَهَا ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّةُ فَلَا تَبِيعُوهَا بِغَيْرِهَا اگر بنا شد انسان دنیا گرا بشود باید داد و ستدی انجام دهد قرآن دنیا را جای بیع و شراء قرار داده ﴿إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ﴾ [2] خدا خریدار شما است پس ارزش شما در دنیا به اینست که شما اگر از دنیا چشم فرو بستید آخرت را بدست آورید و بهشت را از آن خود کند، دنیا را در راه بدست آوردن بهشت مصرف کنید به عبارت دیگر مثل کسی که یک ماشینی تهیه کرده آخرین مدل این ماشین باید او را خدمت کند ولی چون خیلی دل داده او است خود را در اختیار ماشین قرار داده و این وسیله مانع رسیدن مقصد می شود، دنیا چنین شأن و مقامی دارد.

أَمَا إِنَّ أَبْدَانَكُمْ لَيْسَ لَهَا ثَمَنٌ إِلَّا الْجَنَّةُ فَلَا تَبِيعُوهَا بِغَيْرِهَا با وقف بدن برای خدا بهشت بدست می آید و به کمتر از بهشت نفروشید این بهشت کمترین ارزش یا کمترین بهای زندگی دنیا است و می تواند بالاتر از آن باشد. به تعبیر امام سجاد ع انسان می تواند خدا را بدست آورد و به کمتر از خدا نمی فروشد و این بالاتر از آنچه که قرآن فرمود: ﴿إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَىٰ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ﴾ [3]

از امام علی ع امام کاظم نقل می کنند: يَا هِشَامُ إِنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع كَانَ يَقُولُ إِنَّ مِنْ عَلَامَةِ الْعَاقِلِ أَنْ يَكُونَ فِيهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ در قسمت قبل چند مورد را بیان می کنند. ولی در اینجا سه مورد را امام بیان می کنند. حداقل سه خصلت باید در انسان خردمند باشد که کاربردی است :

    • يُجِيبُ إِذَا سُئِلَ، اگر مورد سوال قرار گرفت جواب می دهد؛ اما اگر سوال نشود فضولی نمی کند که شروع کند، وقتی از او سوال شد جواب می دهد

    • وَ يَنْطِقُ إِذَا عَجَزَ الْقَوْمُ عَنِ الْكَلَامِ، در مجلسی که همه عاجز باشند (رفتارهای اجتماعی بیان می شود) مردم از ارائه راه حل عاجز و زمین گیر شوند و او راه حل دارد آنجاست که از عقل و فرزانگی خودش استفاده می کند و اگر دیگری مشکل را حل می کند صحنه را به او می سپرد تا مشکل را حل کند. این مورد در سخن گفتن و یا هر رفتار اجتماعی بیان می شود.

    • وَ يُشِيرُ بِالرَّأْيِ الَّذِي يَكُونُ فِيهِ صَلَاحُ أَهْلِهِ، در جایی که صلاح ببیند و مشورت دهد و کسی را از مخمصه نجات دهد و از محذوری دور کند آنجاست که رأی مشورتی را در اختیار دیگران قرار می دهد.

فَمَنْ لَمْ يَكُنْ فِيهِ مِنْ هَذِهِ الْخِصَالِ الثَّلَاثِ شَيْ‌ءٌ فَهُوَ أَحْمَقُ، اینجا حماقت و فرزانگی را در مقابل هم قرار داده شده و لذا اگر خلاف این سه مورد عمل کند امام می فرماید که یک نوع حماقت را انجام داده.

در ادامه امام کاظم ع می فرماید که امام علی ع إِنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع قَالَ لَا يَجْلِسُ فِي صَدْرِ الْمَجْلِسِ إِلَّا رَجُلٌ فِيهِ هَذِهِ الْخِصَالُ الثَّلَاثُ أَوْ وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ ، اگر بنا باشد که یک مجلس را طبقه بندی کنیم فردی باید در صدر مجلس بنشیند که این 3 خصلت را داشته باشد و آقایی خود را با این 3 خصلت نشان دهد؛ یا اینکه حداقل یکی از این موارد را داشته باشد.

فَمَنْ لَمْ يَكُنْ فِيهِ شَيْ‌ءٌ مِنْهُنَّ فَجَلَسَ فَهُوَ أَحْمَقُ، اگر هیچکدام از این 3 خصلت را نداشته باشد و در صدر مجلس بنشیند باعث جلت توجه دیگران می شود و بقیه افراد زود متوجه حماقت فرد می شوند.