موضوع: نظام اجتماعی/ سبک زندگی خردمندانه/

خلاصه جلسه قبل:

در بحث حدیث امام کاظم ع بودیم؛ بخش های آخر حدیث از کلمات امام علی امام حسن و امام زین العابدین علیهم السلام مطالبی در مورد خرد و خردورزی را بیان کردند. این مطالب کاربردی است و کلیتی را بیان کردند و مصادیق و تطبیقات را بیان کردند.

امام علی ع فرمودند که تا سوال نکردند جواب نمی دهد و تا دیگران عاجز نباشد سخن نمی گوید و وقتی دیگران نیاز به مشورت دارند سخن می گویند.

بررسی حدیث امام کاظم ع

قَالَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيٍّ ع إِذَا طَلَبْتُمُ الْحَوَائِجَ فَاطْلُبُوهَا مِنْ أَهْلِهَا اگر بنا شد از کسی درخواستی کنید و حاجتی طلب کنید سعی کنید از اهلش طلب کنید، قِيلَ‌ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ وَ مَنْ أَهْلُهَا چه کسانی ارباب حوائج هستند یعنی حوائج مردم را برآورده می کنند فرمود که خدا در کتاب خودش یاد کرده، قَالَ الَّذِينَ قَصَّ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ وَ ذَكَرَهُمْ فَقَالَ- إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْبابِ‌ قَالَ هُمْ أُولُو الْعُقُولِ امام می فرماید: که اولوا الالباب انسان های عاقل و فرزانه و خردمند هستند که کسانی هستند که اگر فردی حاجتی داشت از این افراد طلب کن که روا می شود.

یکی از خصلت های انسان خِردمند حاجت روا بودن انسان است و لذا در بحث قبلی فرمود فضل ماله مبذول این فرد هر چه زائد بر زندگی خود دارد را در اختیار دیگران قرار می دهد و اگر کسی حاجتی دارد دریغ از برآورده حاجت نمی کند.

امام حسین ع در تکمیل این حدیث فرموده اند که :إِنَّ حَوَائِجَ اَلنَّاسِ إِلَيْكُمْ مِنْ نِعَمِ اَللَّهِ عَلَيْكُمْ فَلاَ تَمَلُّوا اَلنِّعَمَ[1] خداوند برای بازار تهیه آذوقه آخرت را فراهم کرده و دیگران به سمت او راهنمایی می کند که حاجت آن ها را برآورده کند و لذا نباید ملالت داشت و نارحت نباشیم از اینکه دیگران شما را وسیله برآورده شدن حاجات خودشان قرار دادند.

بخش دیگر از امام سجاد ع نقل می کنند و می فرماید:

مُجَالَسَةُ الصَّالِحِينَ دَاعِيَةٌ إِلَى الصَّلَاحِ خصلت دیگر خِردمندان اینست که با نیکان مجالست داشته باشد و این یکی از زمینه ها و علل و رشد و صالح شدن انسان است و لذا انسان عاقل اگر دوستان او را دنبال کنید می بینید که با نیکان حشر و نشر دارد.

آدَابُ الْعُلَمَاءِ زِيَادَةٌ فِي الْعَقْلِ آداب دانشمندان که زیبایی آن هاست عقل انسان را فزونی می دهد به عبارت دیگر وقتی با صالحان نشست و برخواست کرد از نور وجود آن ها بهره مند می شود و عقل او رُشد پیدا می کند.

طَاعَةُ وُلَاةِ الْعَدْلِ تَمَامُ الْعِزِّ اگر انسان حاکم و اولیاء امور که عادل هستند داشته باشد و یا گارگزاران عادل و یا رهبران عادل را مورد پیروی قرار دهند و از فرمان های آنها اطاعت کند تمام عزت در این نهفته است که انسان در برابر حاکم عادل فروتن باشد.

وَ اسْتِثْمَارُ الْمَالِ تَمَامُ الْمُرُوءَةِ استفاده از مال به بهترین صورت تمام مردانگی است.

وَ إِرْشَادُ الْمُسْتَشِيرِ قَضَاءٌ لِحَقِّ النِّعْمَةِ اگر کسی نیاز به مشورت داشت دریغ نکند و این مشورت دادن سچاسگزاری از نعمتی که خداد داده است می باشد و می تواند پاسخگوی نیازهای دیگران باشد

كَفُّ الْأَذَى مِنْ كَمَالِ الْعَقْلِ دیگران را آزار نرساند و خودداری کند از هرگونه آزار رساندن با کلمه اشاره نوشتن و یا هر حرکتی که موجب آزار دیگران شود؛ مواظبت دارد که دیگران آزار نبینند و این کمال عقل است.

وَ فِيهِ رَاحَةُ الْبَدَنِ عَاجِلًا وَ آجِلًا این به قسمت آخر مربوط است (كَفُّ الْأَذَى مِنْ كَمَالِ الْعَقل) اگر مواظبت بر اذیت دیگران داشته باشد راحتی بدن خود را در پی دارد و کسی که به دیگران آسیب می زنند اول به خودشان آسیب می زنند. مثل حسد که قَالَ اَلنَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ : اَلْحَسَدُ يَأْكُلُ اَلْحَسَنَاتِ كَمَا تَأْكُلُ اَلنَّارُ اَلْحَطَبَ فَلاَ تَحَاسَدُوا[2] .

يَا هِشَامُ إِنَّ الْعَاقِلَ لَا يُحَدِّثُ مَنْ يَخَافُ تَكْذِيبَهُ

وَ لَا يَسْأَلُ مَنْ يَخَافُ مَنْعَهُ اگر از کسی واهمه دارد که حاجت او را روا نمی کند از این کس درخواست نمی کند

وَ لَا يَعِدُ مَا لَا يَقْدِرُ عَلَيْهِ آنچه توان ندارد را وعده نمی دهد

وَ لَا يَرْجُو مَا يُعَنَّفُ بِرَجَائِهِ‌ آرزویی که دیگران او را تمسخر می کنند عاقل این امید را ندارد

وَ لَا يُقْدِمُ عَلَى مَا يَخَافُ فَوْتَهُ بِالْعَجْزِ عَنْهُ‌ چیزی که در ترس فوت آن را دارد اقدام نمی کند چرا که فوت آن اول گرفتاری او است

إن شاالله که خداوند توفیق عمل به این حدیث را عنایت کند.