موضوع: کامل ترین و جامع ترین برهان اثبات وجود خدا

پرسش:

کاملترین وجامعترین برهان اثبات خدارو که هیچ فیلسوف ودانشمندی نتوانسته آن رارد کند رو با کمی توضیحات بفرمایید ؟

پاسخ:

برای اثبات وجود خداوند ادله فراوانی است اگر چه در برخی اشکال شده است ولی بعضی ها از اشکال مصون هستند و در جلد هشتم شرح مواقف شش دلیل برای اثبات واجب تعالی می آورد که ما می خواهیم دلیل ششم آن را توضیح بدهیم.

این دلیل ششم ابداع خواجه نصیر طوسی است[1] و فقط بر یک مقدمه مبتنی است ،مبتنی بر بطلان تسلسل و دور هم نیست و فقط مبتنی بر یک مقدمه بدیهی است و آن مقدمه هم نیاز به اثبات ندارد.

بنا بر این دلیلی بدون مقدمه است ،دلایلی که مقدمات فراوان دارند خدشه بر آن ها خیلی راحت است

چون در هر مقدمه ای می توان خدشه ای وارد کرد و ممکن است از آن خدشه ها هم جواب داده شود ولی بالاخره به همین اندازه که امکان خدشه هست دلیل را از استحکام تنزل می دهد یعنی استحکام آن را کم می کند،اما اگر دلیلی مبتنی بر هیچ مقدمه ای نباشد و مستقیم وارد ذی المقدمه شود یا این که مقدمه بدیهی داشته باشد که نیاز به اثبات ندارد این دلیل از اشکال مصون است.

متکلمبن تماما این دلیل را بهترین دلیل،مختصرترین دلیل و مصون ترین دلیلی از اشکال توصیف کرده اند،به نظر می رسد برهان صدیقین خواجه هم همین است چون برهان صدیقین تقریرهای مختلفی بر حسب مبانی مختلف دارد و خواجه هم برهان صدیقنش همین است.

این برهان مبتین بر یک مقدمه است که آن مقدمه بدییه است و این مقدمه از سه مطلب تشکیل می شود:

مطلب اول ان است که ما بدانیم ممکن الوجود عبارت از موجودی است که وجود و عدم برایش مساوی است و هیچ کدام بر دیگری ترجیح ندارد یعنی ممکن الوجود را بشناسیم( به همین بیانی که الان عرض کردم) ممکن الوجود عبارت از شیئی است که نه وجود برایش ضروری است و نه عدم برایش ضروری است ( این مطلب اول).

مطلب دوم آن است که هیچ ممکنی خود به خود نمی تواند یکی از دو طرف خودش را ترجیح دهد،نمی تواند بدون دخالت عاملی به سمت وجود و یا بدون دخالت عاملی معدوم بشود، نه وجود را می تواند برای خودش تحصیل کند و نه عدم را و اگر هم معدوم باشد از جهت عامل بیرون از ذات خودش معدوم است و اگر هم موجود است از طریق چیزی بیرون از خودش است که موجود است.( این هم مطلب دوم).

مطلب سوم آن است که خود به خود نمی تواند وجود یا عدم ترجیح پیدا کند،در مطلب اول گفتیم که وجود و عدمش ترجیح ندارد و هر دو برایش مسا.وی است و در مطلب دوم گفته شد خودش نمی تواند از وجود یا عدم خارج کند حال در مطلب سوم می گوییم: خود به خود هم نمی تواند به سمت عدم یا به سمت وجود برود چون ترجیح بلامرجح لازم می آید و ترجیح بلامرجح هم باطل است.

این سه مطلب که کنار هم جمع کنیم نتیجه می گیریم که آن نتیجه بدیهی است و نتیجه بدیهی هم از این بدیهیات به دست امده است نه این که واقعا خودش بدیهی باشد نتیجه این است که ممکن الوجود را باید چیز دیگری موجود کند، از سه مطلب برمی آید که نه خودش می تواند خودش را موجود کند و نه خود به خود می تواند موجود شود قهرا باید کسی او را موجود کند.

حال بعد از بیان مقدمه وارد استدلال می شویم: اگر واجب الوجود موجود باشد چون وجود برایش ذاتی است و این چنین نیست که کسی بخواهد او را به وجود بیاورد ذاتاً خودش اقتضای وجود دارد موجود هم هست، ترجیح بلا مرجح هم لازم نمی آید چون اقتضای وجود دارد ووجود و عدم برایش مساوی نیست که بگوییم اگر وجودش ترجیح داشته باشد ترجیح بلا مرجح است وجود برایش واجب است و شروع به خلق موجودات می کند و موجودات هم مستند به او می شود.

اما اگر ما واجب الوجود نداشته باشیم در این فرض همه موجودات منحصر در ممکنات می شوند و اگر همه ممکن باشند در هر ممکنی این بحث را مطرح می کنیم که چرا این ممکن موجود شد.

خودش که نمی تواند موجود بشود، خودش هم که خودش را موجود نکرده است ،ممکن است بگویید ممکن دیگر او را موجود کرده است باز نقل کلام به ان ممکن دیگر می کنیم که او چگونه موجود شده است و اگر این بحث را ادامه دهیم منجر به تسلسل می شود که امر باطلی است.

ما می گوییم که ممکن باید یک ممکنی وجود داشته باشد تا بتواند ممکنات بعدی را موجود کند چون الان در جهان طبق فرض غیر از ممکنات چیزی نداریم،این ممکنات هم موجود شدند، آن هم که این ممکنات را موجود کرده است یک ممکن است و می رویم سراغ آن که این ها را موجود کرده است، آن خودش چه جور موجود شده است، بدون شک موجودنمی شود ،یک ممکنی را پیدا نمی کنیم که موجد باشدچون ممکنی نداریم که موجود باشد، هیچ ممکنی موجد نیست چون عهیچ ممکنی نمی توانیم موجود بگیریم تا به او شأن موجو بودن بدهیم، بنا بر این واجب که گفتید موجد نیست،ممکن هم که روشن کردیم که نمی تواند موجد باشد پس اگر واجبی در جهان نداشته باشیم اصلاً موجودی در جهان نخواهیم داشت و التالی یعنی این که موجودی نداشته باشیم ظاهر است که باطل است چون موجودات زیاید رد این جهان مشاهده می کنیم پس مقدمه هم که واجب نداشته باشیم باطل است.

بنا بر این استدلال به این صورت بود که مستدل گفت: اگر واجب داشتیم آن واجب هم این موجودات را ایجاد کرده است و مطلوب هم که اثبات واجب است حاصل است اما اگر واجبی نداشته باشیم همه موجودات منحصر رد ممکنات می شود و ممکن اگر بخواهد موجود بشود و ممکنات دیگر را موجود کند باید خودش موجود باشد،موجود بودنش را چگونه درست می کنید، هر مممکنی که فرض کنید این سوال در باره او مطرح است، اصلا بحث تسلسل هم مطرح نمی کنیم،هر ممکنی که بخواهیمسهم موجد بودن به آن بدهیم،این باید موجود باشد تا بتواند موجد باشد چطوری می توانید موجود بودشن را اثبات کنید( با آن مقدمه ای که گفتیم).

موجود بودن هیچ موجودی توجیه نمی شود زیرا واجب که مداریم ممکن هم کهنمی توانیم موجود داشته باشیم پس لاجرم باید بگوییم ما اصلا موجودی نداریم و این باطل است و این باطل از این جا نشأت گرفت که وجود واجبی را انکار کردیم پس باید واجب را منکر نشوید تا این امر باطل پیش نیاید بنا بر این ما واجب الوجود داریم.

بنا بر این توجه کردید که این دلیل بسیار دلیل محکمی است و توقف بر هیچ مقدمه نظری هم ندارد،توقف بر یک مقدمه بدییه داردو مقدمه بدیهی هم احتیاج به اثبات ندارد ،توقف داشتن بر مقدمه بدییه مثل توقف نداشتن است مثل این که بگوییم این دلیل بدون هیچ مقدمه ای قابل طرح است.

این دلیل بسیار مصون ازخطا است چون مقدمه ای ندارد که بتوان در آن خدشه کرد و خودش هم تقریباً بدیهی است و می گوید ما موجوداتی داریم و تقریبا بدییه است ،البته استدلال است ولی استدلالی است که لا به لایش امور بدیهی مطرح است و چنین دلیلی مصون از خطا است و کسی در آن اشکال نکرده است.و نمی تواند هم اشکال کند.

البته ما دلایلی که متقن باشد و نتوانیم بر آن اشکال کنیم و کسی هم بر آن اشکال نکرده زیاد داریم و بنده یکی از آن ها را انتخاب کردم که می توانیم بگوییم برهان صدیقین است که خواجه مطرح کرده است و در لوامع الالهیه[2] به عنوان اولین دلیل در اثبات واجب آورده شده است و در شرح مواقف[3] به عنوان ششمین دلیل آمده است.