درس رساله وجود - استاد حشمت پور
93/10/24
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع : وجود رابطی و
نسبت حکمیه در قضایای موجبه و سالبه/ 1.فصل/ رسالة فی
الوجود الرابط.
خلاصه جلسه قبل : بحث در وجود رابطی بود و گفتیم که وجود رابطی دو معنا دارد معنای دوم در آینده مفصلا مطرح می شود معنای اول را گفتیم که در مقابل وجود محمولی است لذا وجود محمولی را توضیح می دهیم تا منظور از وجود رابطی روشن شود.
و موضوعاته ذوات الاشياء و حقائقها و ماهياتها، ولا رابطة بينه و موضوعه سواه بل هو بنفسه الرابطة بوجه من الاعتبار، و من اجل ذلك يفسر «فلان موجود» في الفارسية بـ«فلان هست» لا بـ«فلان هست است»؛ ويفسّر «فلانٌ قائم» بـ«فلان ايستاده است». فالوجود الرابطي هو وجود محمول غيرالوجود لموضوع ما و يعبّر عنه في الفارسية بـ«است» و لا يكون نفسه محمولاً بل لا يصلح لكونه له، فانّه بذاته رابطة محمول لموضوع؛ و لا يكون له حقيقة غير ذلك من حيث هو كذلك.[1]
حال می خواهیم بیان کنیم که موضوع وجود محمولی چه چیزی است.
می فرمایند که موضوع چنین وجودی ذوات اشیاء است یعنی ذاتی را یا ماهیتی را موضوع قرار می دهیم و وجود را برآن حمل می کنیم.
تقریبا فرقی بین ذات و ماهیت نیست تنها فرق این است که ذات بر جزیی هم اطلاق می شود ولی ماهیت فقط بر کلی اطلاق می شود ولی بین حقیقت و ماهیت فرق است در ماهیت لزومی ندارد که وجود فرض شود یعنی نسبتی به وجود ندارد و وجود در آن لحاظ نشده است ولی حقیقت فقط بر ماهیت موجوده حمل می شود و بر چیزی ممتنع الوجود مثل شریک الباری یا غیر موجود مثل کوهی از جیوه حقیقت اطلاق نمی شود.
وجود محمولی را به دو نحو می توان لحاظ کرد :
1.با نگاه محمولی : اگر فی نفسه به «موجود» نگاه کنیم، محمول است و وجود محمولی است.
2.با نگاه رابطی : وجود در وجود محمولی علاوه بر اینکه محمول است رابط نیز هست یعنی همین «موجود» که محمول است، رابط نیز هست و رابطه ای بین محمول که وجود است با موضوعش نیست الّا خود محمول با تغییر اعتبار یعنی از یک دید محمول است و از یک دید رابط است.
اگر در وجود محمولی نیز بخواهیم رابطی را اضافه کنیم باید اینگونه بگوییم که «زید هست است» و مشخص است که از رابط بی نیاز هستیم و «زید هست» برای تشکیل جمله کافی است.
پس در نتیجه وجود رابطی در قضایایی که محمولشان «موجود» نباشد ظاهر می شود مثلا می گوییم «زید قائم است».
حال با این توضیحات معنای وجود رابطی روشن شد پس وجود رابطی وجود محمول است برای موضوع به شرط اینکه محمول از سنخ وجود نباشد.
ترجمه و شرح متن :
وجود رابطی وجود محمول است برای موضوعی، محمولی که این صفت را دارد که غیر از وجود است و از وجود رابطی در فارسی به «است» تعبیر می شود و خود این وجود محمول نیست برخلاف وجود محمولی و وجود رابطی صلاحیت ندارد که محمول واقع شود چون وجود رابطی است و ذاتا برای ربط بین موضوع و محمول است و از این جهت که ربط است حقیقتی غیر از ربط ندارد (البته می توان آن را از جهت دیگر و با اعتبار دیگر محمول قرار داد).
غیر الوجود : صفت محمول است
نکته : در وجود محمولی، وجود هم محمول است و هم وجود رابطی است ولی به دو اعتبار مختلف.
بل لا یصلح لکونه له : اگر «لـ» در «لکونه» را تعدیه بگیریم کلمه «لکونه» زائد می شود و معنایش اینگونه می شود که صلاحیت ندارد برای بودن برای محمولیت ولی اگر «لـ» را تعلیل بگیریم بهتر است و جارومجرور «للمحمولیة» را باید در تقدیر بگیریم پس معنا این می شود که صلاحیت ندارد برای محمولیت چون وجود رابطی برای ربط قرار داده شده است.
والوجود الرابطي بهذا المعني لا يتحقق بحسب ما يطابق العقود الاّ في العقود الحملية الإيجابية، فانّ مفادّ السوالب الحملية بحسبه سلب الربط و عدمه، و امّا النسبة الحكمية الاتحادية الملحوظة في ظرف انعقاد العقود فيتحقّق في جملتها.
بحث جدیدی را شروع می کنیم که حدود سه صفحه ادامه دارد.
مطلب این است که آیا وجود رابط در همه قضایا موجود است یا فقط در موجبات موجود است و در سوالب موجود نیست؟
مدعی : ایشان می فرمایند که وجود رابط در موجبات هست و در سوالب نیست.
بعد اشاره می کنند به نسبت حکمیه که آیا در همه قضایا هست یا فقط در موجبات هست؟
قبل از ورود به بحث نکته ای را باید ذکر کنیم که بسیار بسیار مهم است و مرحوم مصنف از آن خیلی استفاده می کنند و آن این است که ظرف وجود قضیه کجاست و آیا در ذهن است و یا در خارج؟
ظرف وجود قضایا ذهن است و این قضیه ذهنی حاکی از خارج است پس ظرف انعقاد قضیه ذهن است و خارج مطابَق قضیه است که به آن «مطابَق العقود» می گوییم و قضیه صادقه باید مطابِق با خارج باشد.
وجود رابط در خارج موجود است و در قضیه ذهنیه از آن حکایت می کنیم پس وقتی قضیه سالبه بود مثلا زید ایستاده نبود دیگر رابطی بین زید و قائم نیست که در قضیه بخواهیم از آن استفاده کنیم. پس در قضیه سلبیه وجود رابط نداریم ولی نسبت حکمیه هم در قضایای موجبه هست و هم سالبه چون نسبت حکمیه یعنی حکم کردن به نسبت و ما در سوالب آن نسبت ایجابی را نفی می کنیم و در موجبات نسبت ایجابی را تایید می کنیم و نسبت حکمیه امری ذهنی است و لزومی ندارد که مطابَقی در خارج داشته باشد.
ترجمه و شرح متن:
وجود رابط بحسب مطابق عقود یعنی خارج محقق نمی شود الا در عقود حملیه موجبه چون مفاد سوالب حملیه بحسب حکایتی که از خارج می کنند سلب ربط و عدم ربط است که سلب ربط و عدم ربط به معنای نبود وجود رابط است و نسبت حکمیه اتحادی که ملحوظ است در ظرف انعقاد عقود، در همه ی عقود چه سوالب و چه موجبات محقق است.
الملحوظة فی ظرف انعقاد العقود : صفت است ولی مشعر به علیت است یعنی چون در ظرف ذهن لحاظ می شود نیاز به مطابَق خارجی ندارد و در نسبت حکمیه خود قضیه را لحاظ می کنیم و در همین ظرف بین موضوع و محمول نسبت حکمیه را لحاظ می کنیم ولی در وجود رابط خارج را نیز لحاظ می کنیم لذا وجود رابط در سوالب نیست ولی نسبت حکمیه هم در موجبات است و هم در سوالب.
خلاصه جلسه قبل : بحث در وجود رابطی بود و گفتیم که وجود رابطی دو معنا دارد معنای دوم در آینده مفصلا مطرح می شود معنای اول را گفتیم که در مقابل وجود محمولی است لذا وجود محمولی را توضیح می دهیم تا منظور از وجود رابطی روشن شود.
و موضوعاته ذوات الاشياء و حقائقها و ماهياتها، ولا رابطة بينه و موضوعه سواه بل هو بنفسه الرابطة بوجه من الاعتبار، و من اجل ذلك يفسر «فلان موجود» في الفارسية بـ«فلان هست» لا بـ«فلان هست است»؛ ويفسّر «فلانٌ قائم» بـ«فلان ايستاده است». فالوجود الرابطي هو وجود محمول غيرالوجود لموضوع ما و يعبّر عنه في الفارسية بـ«است» و لا يكون نفسه محمولاً بل لا يصلح لكونه له، فانّه بذاته رابطة محمول لموضوع؛ و لا يكون له حقيقة غير ذلك من حيث هو كذلك.[1]
حال می خواهیم بیان کنیم که موضوع وجود محمولی چه چیزی است.
می فرمایند که موضوع چنین وجودی ذوات اشیاء است یعنی ذاتی را یا ماهیتی را موضوع قرار می دهیم و وجود را برآن حمل می کنیم.
تقریبا فرقی بین ذات و ماهیت نیست تنها فرق این است که ذات بر جزیی هم اطلاق می شود ولی ماهیت فقط بر کلی اطلاق می شود ولی بین حقیقت و ماهیت فرق است در ماهیت لزومی ندارد که وجود فرض شود یعنی نسبتی به وجود ندارد و وجود در آن لحاظ نشده است ولی حقیقت فقط بر ماهیت موجوده حمل می شود و بر چیزی ممتنع الوجود مثل شریک الباری یا غیر موجود مثل کوهی از جیوه حقیقت اطلاق نمی شود.
وجود محمولی را به دو نحو می توان لحاظ کرد :
1.با نگاه محمولی : اگر فی نفسه به «موجود» نگاه کنیم، محمول است و وجود محمولی است.
2.با نگاه رابطی : وجود در وجود محمولی علاوه بر اینکه محمول است رابط نیز هست یعنی همین «موجود» که محمول است، رابط نیز هست و رابطه ای بین محمول که وجود است با موضوعش نیست الّا خود محمول با تغییر اعتبار یعنی از یک دید محمول است و از یک دید رابط است.
اگر در وجود محمولی نیز بخواهیم رابطی را اضافه کنیم باید اینگونه بگوییم که «زید هست است» و مشخص است که از رابط بی نیاز هستیم و «زید هست» برای تشکیل جمله کافی است.
پس در نتیجه وجود رابطی در قضایایی که محمولشان «موجود» نباشد ظاهر می شود مثلا می گوییم «زید قائم است».
حال با این توضیحات معنای وجود رابطی روشن شد پس وجود رابطی وجود محمول است برای موضوع به شرط اینکه محمول از سنخ وجود نباشد.
ترجمه و شرح متن :
وجود رابطی وجود محمول است برای موضوعی، محمولی که این صفت را دارد که غیر از وجود است و از وجود رابطی در فارسی به «است» تعبیر می شود و خود این وجود محمول نیست برخلاف وجود محمولی و وجود رابطی صلاحیت ندارد که محمول واقع شود چون وجود رابطی است و ذاتا برای ربط بین موضوع و محمول است و از این جهت که ربط است حقیقتی غیر از ربط ندارد (البته می توان آن را از جهت دیگر و با اعتبار دیگر محمول قرار داد).
غیر الوجود : صفت محمول است
نکته : در وجود محمولی، وجود هم محمول است و هم وجود رابطی است ولی به دو اعتبار مختلف.
بل لا یصلح لکونه له : اگر «لـ» در «لکونه» را تعدیه بگیریم کلمه «لکونه» زائد می شود و معنایش اینگونه می شود که صلاحیت ندارد برای بودن برای محمولیت ولی اگر «لـ» را تعلیل بگیریم بهتر است و جارومجرور «للمحمولیة» را باید در تقدیر بگیریم پس معنا این می شود که صلاحیت ندارد برای محمولیت چون وجود رابطی برای ربط قرار داده شده است.
والوجود الرابطي بهذا المعني لا يتحقق بحسب ما يطابق العقود الاّ في العقود الحملية الإيجابية، فانّ مفادّ السوالب الحملية بحسبه سلب الربط و عدمه، و امّا النسبة الحكمية الاتحادية الملحوظة في ظرف انعقاد العقود فيتحقّق في جملتها.
بحث جدیدی را شروع می کنیم که حدود سه صفحه ادامه دارد.
مطلب این است که آیا وجود رابط در همه قضایا موجود است یا فقط در موجبات موجود است و در سوالب موجود نیست؟
مدعی : ایشان می فرمایند که وجود رابط در موجبات هست و در سوالب نیست.
بعد اشاره می کنند به نسبت حکمیه که آیا در همه قضایا هست یا فقط در موجبات هست؟
قبل از ورود به بحث نکته ای را باید ذکر کنیم که بسیار بسیار مهم است و مرحوم مصنف از آن خیلی استفاده می کنند و آن این است که ظرف وجود قضیه کجاست و آیا در ذهن است و یا در خارج؟
ظرف وجود قضایا ذهن است و این قضیه ذهنی حاکی از خارج است پس ظرف انعقاد قضیه ذهن است و خارج مطابَق قضیه است که به آن «مطابَق العقود» می گوییم و قضیه صادقه باید مطابِق با خارج باشد.
وجود رابط در خارج موجود است و در قضیه ذهنیه از آن حکایت می کنیم پس وقتی قضیه سالبه بود مثلا زید ایستاده نبود دیگر رابطی بین زید و قائم نیست که در قضیه بخواهیم از آن استفاده کنیم. پس در قضیه سلبیه وجود رابط نداریم ولی نسبت حکمیه هم در قضایای موجبه هست و هم سالبه چون نسبت حکمیه یعنی حکم کردن به نسبت و ما در سوالب آن نسبت ایجابی را نفی می کنیم و در موجبات نسبت ایجابی را تایید می کنیم و نسبت حکمیه امری ذهنی است و لزومی ندارد که مطابَقی در خارج داشته باشد.
ترجمه و شرح متن:
وجود رابط بحسب مطابق عقود یعنی خارج محقق نمی شود الا در عقود حملیه موجبه چون مفاد سوالب حملیه بحسب حکایتی که از خارج می کنند سلب ربط و عدم ربط است که سلب ربط و عدم ربط به معنای نبود وجود رابط است و نسبت حکمیه اتحادی که ملحوظ است در ظرف انعقاد عقود، در همه ی عقود چه سوالب و چه موجبات محقق است.
الملحوظة فی ظرف انعقاد العقود : صفت است ولی مشعر به علیت است یعنی چون در ظرف ذهن لحاظ می شود نیاز به مطابَق خارجی ندارد و در نسبت حکمیه خود قضیه را لحاظ می کنیم و در همین ظرف بین موضوع و محمول نسبت حکمیه را لحاظ می کنیم ولی در وجود رابط خارج را نیز لحاظ می کنیم لذا وجود رابط در سوالب نیست ولی نسبت حکمیه هم در موجبات است و هم در سوالب.
