موضوع: اشكال صدرا بربوعلي درعلم الهي

اشکال صدرا برشیخ: اگرقائل به علم حصولی حق تعالی به ماعدا شویم لازم می آید صدورکثیر از واحد وصدرو کثیر از واحد با قاعده الواحد ساز گاری ندارد پس علم حصولی حق تعالی به ماعدا باطل است.

بیان ملازمه: صورعلمیه مرتسم درذات حق تعالی از آنجای که علم فعلی است منشاء وجودات خارجی است مثلا صورت علمیه عقل اول سبب وجود خارجی عقل اول است واز طرفی بین صورعلمیه ترتب است، به این معنا که صورت علمیه عقل اول سبب صورت علمیه عقل دوم است وصورت علمیه عقل دوم سبب صورت علمیه عقل سوم وهکذا. بنابراین صورت علمیه عقل اول هم علت وجود خارجی عقل اول است وهم علت صورت علمیه عقل دوم. واین صدور واحد از کثیر است وباطل. برای اینکه چنین محذوری لازم نیاید یا باید بگویید علم حق تعالی فعلی نیست ویا ترتب صوررا قبول نکنید، اما شما هردومطلب را قبول دارید.

اشکال(لایجوزان یقال): صدور کثیر از واحد درصورتی لازم می آید که مثلا صورت علمیه عقل اول هم علت وجود خارجی عقل اول باشد وهم سبب صدور صورت علمیه عقل دوم، اما چنین نیست، صورت علمیه عقل اول فقط سبب صدور صورت علمیه عقل دوم است ووجود خارجی عقل اول بدون واسطه از حق تعالی صادر می شود.

جواب(لانه یلزم...): اگروجود خارجی عقل اول بدون وساطت صورت علمیه از حق تعالی صادر شود لازم می آید که علم حق تعالی فعلی نباشد، اما علم حق تعالی فعلی است به این معنا که صورت علمیه عقل سبب وجود خارجی عقل اول است وصورت علمیه عقل دوم سبب وجود خارجی عقل دوم وهکذا.

تذکر: درصورتی که عقل اول بدون وساطت صورت علمیه از واجب تعالی صادر شود شاید درظاهر به ذهن برسد که عقل اول بدون علم صادر می شود ولی درواقع چنین نیست، چرا که حق تعالی علم دارد به عقل اول، اما این علم تاثیر درصدور عقل اول ندارد. پس محذور فقط فعلی بنودن علم حق تعالی است.

ان قلت: اشکال صدور کثیر از واحد درصورتی لازم می آید که صورت علمیه عقل اول یک حیث داشته باشد، وحال آنکه صورت علمیه عقل اول دوحیث دارد، یک حیث وجوب و دیگری حیث امکان، مثلا از حیث وجوب آن وجود خارجی عقل اول صادر می شود واز حیث امکان آن صورت علمیه عقل دوم.

قلت: تعدد حیثیت صورت علمیه مشکل را حل نمی کند؛ چرا که وجود خارجی عقل اول وصورت علمیه عقل دوم از واجب تعالی صادر می شوند منتها با وساطت صورت علمیه عقل اول وصورت علمیه عقل نسبت به واجب تعالی فقط واجب بالغیر است، دوحیث ندارد تا از یک حیث آن وجود خارجی عقل اول صادر شود وحیث دیگر آن صورت علمیه عقل دوم.

متن: و ممّا اعتمد عليه اُستاذنا[1] ـ قدّس سرّه ـ في كتاب "المبدأ و المعاد" في ردّ مذهب الشيخ ـ بعد تزييفه ما أورده المصنّف وغيره عليه ـ هو أنّه يلزم على هذا المذهب صدور الكثير عن الواحد الحقيقي.

بيانه: أنّ صورة العقل الأوّل تكون حينئذ[:كه بين صورترتّب وجود دارد وصورعلميه علت وجود خارجي اشيا ست] واسطة في صدور العقل الأوّل و في صدور صورة العقل الثّاني معاً عن الواجب تعالى[:ولذا گفته اند كه وجود خارجي عقل اول با صورت علميه عقل دوم درعرض هم اند؛ يعني چون معلولين علت واحد اند درعرض هم اند]، فيكون قد صدر عن الواحد بواسطة أمر واحد ـ هو صورة العقل الأوّل ـ أمران، هما: ذات العقل الأوّل، وصورة العقل الثّاني.

و لا يجوز أن يقال: إنّ ذات العقل الأوّل‌ إنّما صدرت عن الواجب من حيث ذاته[:واجب] لا بوساطة الصورة، وصدرت صورة العقل الثّاني عنه[:واجب] بوساطة الصورة، فلا يلزم صدور الاثنين عن الواحد من جهة واحدة، بل من جهتين. وذلك[:اينكه لايجوز...] لأنّه يلزم أن لا يكون علم الواجب العقل الأوّل علماً فعليّاً، وهو خلاف مذهبه[:شيخ]، و قادحٌ فيما لأجله ذهب إلى العلم الحصوليّ[:شيخ قائل به علم حصولي شد تا علم فعلي درست كند].