< فهرست دروس

درس شوارق - استاد حشمت پور

95/10/28

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: فرق بين اراده واختيار ومشيت

فرع دوم: فرق بين اراده واختيار ومشيت

اولين وصفي الهي كه اثبات كرديم قدرت بود. درآنجا بيان كرديم كه حق تعالي مختار است. حال سوال اين است كه آيا اراده همان اختيار نيست؟ اگر اراده همان اختيار باشد كه قبلا بيان شد ونيازبه بحث مستقل ندارد واگر اراده غير از اختيار است فرق شان درچيست؟

جواب: دلايل وجود واوصاف الهي نوعاً اني اند، وما از طريق اوصاف مخلوفات كه معاليل الهي اند پي مي بريم كه باري تعالي آن وصف را دارد. ودرمخلوقات اراده با قدرت فرق دارد ولذا جا دارد كه به هركدام جدا گانه پرداخته شود، وبيان گردد كه آيا درحق تعالي هم اراده غير از اختيار است يا عين اختيار.

فرق اراده واختيار انسان ها: اختيار درانسان ها به معناي انتخاب يكي از طرف فعل وترك وميل به آن است واراده قصد صدور همان چيزي است كه انتخاب شده. بعبارت ديگر انسان بعد از تصور دوطرف فعل وترك، تصديق مي كند كه مثلا فعل فائده دارد وترك فائده ندارد ويا اين فعل نسبت به آن فعل فائده دارد يا فائده اش زياد تر است وبه دنبال آن ميل وشوق به صدور آن پيدا مي شود واراده اين شوق را تشديد مي كند وبه دنبال آن قواي تحريكي شروع به فعاليت مي كنند وفعل را به وجود مي آورد. پس اختيار ميل است واراده قصد صدور آن ميل ويا اختيارشوق است واراده تشديد شوق يا شوق مؤكد.

اراده واختيار درواجب تعالي: بعداً بيان خواهد شد كه راده به معناي قصد شوقي براي حق تعالي وجود ندارد ولذا به نظر مي رسد كه درحق تعالي اراده همان اختيار باشد.

مشيت واراده: درمتون ديني مشيت الهي فراوان به چشم مي خورد. آيا مشيت غير از اراده است يا با اراده فرقي ندارد؟

شارح مقاصد مي گويد: بين مشيت واراده فرقي نيست، جز نزدكرّاميه كه معتقد اند مشيت صفت ازلي وواحد است، امّا اراده اولاً حادث است وثانياً به تعداد مريد اراده وجود دارد.

فرع سوم: عينيت يا غيريت اراده با ذات

سوال: آيا اراده صفتي است عين ذات الهي يا زائد برذات الهي؟

جواب: درباب عينيت يا غيريت اراده با ذات الهي اختلاف وجود دارد:

اشاعره وجمهورمعتزله: اراده صفتي است اولا قديم، ثانيا زائد برذات الهي وثالثا مثل ساير صفات حقيقي قائم به ذات الهي است، برخلاف صفات اضافي كه قائم به طرفين اند نه قائم به ذات الهي.

جبائيه: اراده صفتي زائد برذات وقائم به ذات است، نه قائم به محل.

كرّاميه: اراده صفتي حادث قائم به ذات الهي است، نه عين ذات.

نجّار: اراده صفت سلبي است به معناي غيرمكره وغيرساهي.

فلاسفه: اراده همان علم به نظام احسن است وچنانكه بيان شد علم عين ذات الهي است.

كعبي: اراده الهي وقتي كه به فعل خودش تعلق گيرد همان علم است وزمانيكه به فعل غير مثلا انسان ها تعلق گيرد به معناي امر است.

متن: ثمّ الفرق بين الإرادة و الاختيار هو أنّ الاختيار إيثار[:انتخاب] لأحد الطرفين و ميل إليه، و الإرادةَ هي القصد إلى إصدارِ ما تؤثّره و تميل إليه، فكأنّ المختار ينظر إلى الطرفين و يميل إلى أحدهما و المريد ينظر إلى الطرف الّذي يميل إليه، هذا[:تفاوت] في الشاهد[:يعني درما انسان ها]. و أمّا في الباري تعالى[:يعني درغائب]، فيُشبه أن يكون كلاهما واحداً.

أمّا المشيئة، ففي "شرح المقاصد" أنّه: «لا فرق بينها[:مشيت] وبين الإرادة إلّا عند الكرّامية، حيث جعلوا المشيئة صفةً [1]واحدة [2] أزليّة تتناول ما شاء اللّه بها[:مشيت] من إحداث محدَث، و الإرادة [1]حادثةً [2]متعدّدة تعدّد المرادات».

ثمّ اختلفوا في إرادته تعالى: فعند الأشاعرة وجمهور معتزلة البصرة: صفة [1]قديمة [2]زائدة على الذات [:ذات خداوند تعالي] [3]قائمة بها[: ذات] كسائر الصفات الحقيقة عندهم[صفات اضافي قائم به طرفين است، نه قائم به ذات].

و عند الجبائيّة: صفة زائدة قائمة لا بمحل.

و عند الكراميّة: صفة حادثة قائمة بالذّات[:ذات خداوند تعالي].

و عند ضرار: نفس الذات.

و عند النجّار: صفة سلبيّة هى كون الفاعل ليس بمُكرَهٍ و لا ساهٍ[:اراده به علم احتياج دارد ولذا لاساهٍ را هم مطرح مي كند].

و عند الفلاسفة: العلم بالنظام الأكمل[: اراده همان علم به نظام احسن است، حتي به لحاظ مفهوم].

و عند الكعبي: إرادته لفعله تعالى العلم به، و لفعل غيره الأمر به[:فعل].

 

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo