< فهرست دروس

درس شوارق - استاد حشمت پور

95/12/01

بسم الله الرحمن الرحیم

موضوع: معناي ادارك دركلام خواجه سميع وبصير بودن الهي است

بحث درسميع وبصير بودن الهي داشتيم وادراك دركلام مصنف را به سميع وبصير تفسير نموديم، موئيد اين تفسير كلام خود مصنف است درشرح رسالة العلم.

موئيد تفسير«ادراك» به سمع وبصر از شرح رسالة العلم: ادراك حسيي وادراك علمي دراصل ادراك مشترك اند، اما دوتا فرق دارند: يك. ارداك حسي با آلت جسماني كه همان حواس اند به دست مي آيد، اما ادراك علمي نياز به آلت ندارد، بلكه قوه عاقله بدون آلت تعقل مي كند؛ دو. به دليل نياز ادراك حسي به آلت وعدم نياز ادراك علمي به آلت حواس نه مي توانند خودشان را درك كنند، نه آلت شان را ونه فعل شان را؛ چرا كه درهيچ يك از اين سه درك آلت وجود ندارد، اما عاقله كه نياز به آلت ندارد هم مي تواند خودش را درك كند، هم آلت خودش يعني حواس را كه درمقدمات تعقل كمك مي كنند وهم فعل خودش يعني تعقل خودش را.

سوال: آيا باري تعالي ارداك حسي دارد؟

جواب: متكلمين دو گروه اند: آنهاي كه باري تعالي جسم لطيف ويا مباشر جسم مي دانند، براي خداوند تعالي ادراك حسي قائل اند. درمقابل كسانيكه حق تعالي را مجرد ومنزه از جسم وجسماني بودن مي دانند، طبعاً ادراك حسي را هم براي باري تعالي نمي پذيرند.

سوال: قران كريم باري تعالي توصيف مي كند به سميع وبصير، با نفي ادراك حسي باري تعالي اين آيات چه معنايي دارند؟

جواب: سمع وبصر از الطف حواس ونزديك به عقل اند ولذا درمواضع زيادي از علم تعبير به سمع وبصر شده است؛ مثل گفته ي باري تعالي درباره ي مشركين: « مشركين گفتند اگر گوش مي كرديم وتدبّر از جهنميان نبوديم»؛ ويا اين بيان حق تعالي: « اي پيامبر مشركين به تو نگاه مي كنند ولي نمي بييند»، كه درآيه اول مراد از «نسمع» ودرآيه دوم مراد از «لايبصرون» تصديق وبارو است. ويا مواضع بيشمار ديگر كه از علم تعبير به سمع وبصر شده است. پس به دليل الطف بودن سمع وبصرنسبت به شم، ذوق ولمس است كه: اولا باري تعالي توصويف شده به سميع وبصير، ولي به شام، ذائق ولامس توصيف نشده است؛ ثانيا، مراد از سميع وبصير بودن علم به مسموعات وعلم به مبصرات است؛ وثالثا، درعلوم عقلي فرقي نيست بين سميع وبصير با سمع وبصر وخداوند تعالي هم سميع وبصير است وداراي سمع وبصر، اما ادبيان مي گويند سميع وبصير صفت مشبه است ودلالت برثبات مي كند وسمع وبصر دلالت برحدوث ولذا باري تعالي وصف مي شود به سميع وبصير، ولي سمع وبصر صفت حق تعالي قرار نمي گيرند.

نكته: شايد وجه الطف بودن سمع وبصر اين باشد كه لمس، ذوق وشامه به دليل انغمار درماده درتمامي حيوانات غير مجزد وجود دارد، ولي سمع وبصر چنين نيست مثلا عقرب ويا خفاش باصره ندارند ويا به دليل باشد كه ادراك سمعي وبصري احياج به تماس با مبصر ومسموع ندار وحال آنكه ادراك لمسي، ذوقي وشمي احياج به تماس ملموس، مذوق ومشموم دارد.[1]

نظر اكثر متكلمين درباب ادراك الهي:

درنسبت ادراك وعلم اختلاف است كه آيا ادراك صفتي است اعم از علم، يا مرادف علم ويا اخص از علم؟ محققين از متكلمين معتقد اند كه ادراك عام است وداراي دومصداق: يكي ادراك حسي وديگري ادراك علمي. اما اكثرمتكلمين ادراك را منحصر مي كنند به ادراك حسي، وبين شان دونزاع وجود دارد: يكي درجواز وعدم جواز وصف باري تعالي به ادرك، وديگري درصورت توصيف باري تعالي به ادراك مراد از ادراك چيست؟ برخي شان مي گويند مراد از ادراك احساس است وبرخي ديگر مي گويند مراد از ادراك علم به محسوسات است.

متن: قال المصنّف في "شرح رسالة العلم": «الإدراك كالجنس للإدراك الحسّي و الإدراك العلميّ، و الإدراكُ الحسّيّ إنّما يحصل بالآلات الجسمانيّة الّتي هي حواسّ، و الإدراك العلمي إنّما يحصل للذّات العاقلة من غير آلة، ولذلك[:چون ادراك حسي آلت مي خواهد وادراك عقلي آلت نمي خواهد] لا يدرك حسٌّ نفسَه و لا آلته؛ فإنّه لا آلة تتوسّط بينه[:حس] وبينها[:خود حس وآلت حس]، ويدرك الذات العاقلة نفسَها و آلاتها[:اگرآلتي داشته باشد] و تعقّلاتها.

أمّا الباري تعالى، فكلّ من يعتقد أنّه جسم أو مباشر للأجسام، فقد يمكن له أن يصفه بالإدراك الحسّيّ و كلّ من ينزّهه عن ذلك[:جسم ومباشرت اجسام] فينزّهه أيضاً عن هذه الوصف[:ادراك حسيي].

و لمّا كان السّمع و البصر ألطف الحواسّ و أشدّها مناسبةً للعقل، عُبِّر بها عن العلم في كثير من المواضع، كما في قوله تعالى‌: «وَ قالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ[:يعني باور وتصديق مي كرديم] أَوْ نَعْقِلُ ما كُنَّا فِي أَصْحابِ السَّعِيرِ» و في قوله تعالى‌: «وَ تَراهُمْ يَنْظُرُونَ إِلَيْكَ وَ هُمْ لا يُبْصِرُونَ[:يعني اي پيامبر مشركين تورا مي بينند ولي تصديق نمي كنند]‌». و في غير ذلك من المواضع الّتي لا يمكن أن تعد. و لذلك[:لطافت سمع وبصر وتعبير از آنها به علم] [1]وصفوا البارى تعالى بالسميع و البصير دون الشامّ و الذائق و اللّامس، [2]وعنوا بهما[:سميع وبصير] العلمَ بالمبصرات و المسموعات، [3]وفرّقوا بين السامع و السميع و المبصر و البصير[:سامع ومبصر دلالت برحدوث مي كنند ولذا برخداوند اطلاق نشده، ولي سميع وبصير صفت مشبه اند ودال برثبات ولذا بر باري تعالي اطلاق مي شوند]، و جميع ذلك من المباحث اللفظية[:يعني سامع وسميع ومبصر وبصير فرق لفظي دارند، والا درفلسفه بين سامع وسميع ويا مبصر وبصير فرقي نيست].

و أكثر المتكلّمين يخصّصون الإدراك بالحسّي و يتنازعون في جواز وصف الباري تعالى به. ثمّ في المراد منه[:وصف] إذا وصفوه به[:وصف] فيذهب بعضهم إلى الإحساس و بعضهم إلى العلم بالمحسوسات انتهى».

 


[1] . درشم دومبنا وجود دارد: 1. ذراتي از جسم مشموم جدا مي شود وبه شامه مي رسد وشامه درك مي كند؛ 2. ذرات ازمشموم جدا نمي شود بلكه هوا متكيف مي شود واين هواي مجاور خودش را متكيف مي كند وهكدا تا برسد به شامه واستشمام حاصل شود.

BaharSound

www.baharsound.ir, www.wikifeqh.ir, lib.eshia.ir

logo