درس طبیعیات شفا - استاد حشمت پور

موضوع: بیان تکرار تابش خورشید به عنوان دومین علت گرمای جو زمین در کنار مسامته

فن الخامس: المعادن و الآثار العلویة

سوال: تکرار یعنی مدت زمان تابش؟ بلند شدن روزها؟

جواب: بله تکرار یعنی مدت زمان تابش اما ربطی به بلند شدن روزها ندارد. روزها بلندتر می شود آن مساله ی سوم است که بعدا مطرحش می کنیم. الان یکی از عوامل گرما محاذات است و دیگری هم آمدن حرارت روی حرارت یا به تعبیر من تکرار حرارت است و سوم بلند شدن روز است. در تکرار حرارت می توانیم این طوری بگوییم روزی که هفده ساعت است، با روزی که مثلا یازده ساعت است فرق می کند. چون روزی که یازده ساعت است حرارت به اندازه ی یازده ساعت تابیده ولی روزی که هفده ساعته شش ساعت اضافه تابیده پس تکرار حرارت بیشتر شده. در زورهای بلند تکرار حرارت را داریم. اما اگر روز هم بلند نباشد، البته روزها بلند می شوند ولی اگر روز هم بلند نباشد ما تکرار را به این صورت داریم که امروز تابید و شب شد و رفت و دو مرتبه فردا آمد و تابید، آن حرارت دیروز که یک مقدارش باقی مانده با حرارت امروز ضمیمه می شود. قبل هم که شمس تو نیم کره ی جنوبی بود این تکرار را داشتیم اما محاذات کم بود. هر سه عامل را باید ضمیمه کنید والا تکرار تنها اگر بخواهد باشد، ان وقت هم که خورشید تو جنوب بود این تکرار بود ولی این کافی نیست. هم باید محاذات را بیاورید هم تکرار و هم بلندی روز که خود مصنف هم بلندی روز را بعدا اضافه می کند. هر سه باهم وقتی می آیند آن وقت حرارت زیاد می شود و ما می خواهیم بگوییم مسامته عامل منحصر نیست ولی مسامته دخالت زیادی دارد ولی عامل منحصر نیست. آن عوامل دیگر را هم باید ضمیمه کنید. تکرار حرارت دو جور شد. یکی آن تکراری که بر اثر طولانی شدن روز است که این تکرار بدون فاصله است یعنی هی حرارت پشت حرارت دارد می آید اما آن تکراری که من دارم الآن می گویم تکرار با فاصله است. یعنی یک روز تکرار می شود و دوباره شب فاصله می شود و فردا باز تکرار می شود درحالی که حرارت دیروز خیلی از بین نرفته. البته این تکرار خیلی ضعیف است ولی در نهایت نقش خودش را دارد. البته اینجا تکرار بی فاصله را هم می شود اینجا گفت چون ایشان در بحث بعدی تصریح می کند به بلندی روز. اینجا بیانش نمی کند. اینجا همان تکرار را می گوید. تکرار را دو قسم می کنیم. یکی بافاصله و دیگری بی فاصله. بعد که ایشان تکرار را با بلندی روز جمع می کند ما بلندی روز را جدا می کنیم و تکرار را آنجا با فاصله می گیریم. اما اینجا که فقط تکرار را ذکر کرده آن را عام می گیریم که هم بافاصله را شامل شود و هم بی فاصله را.

و بالجملة فإن الشمس لو كان يجوز لها أن تنتقل دفعة إلى نقطة السرطان، شمس اگر جایز باشد برایش که دفعتا به نقطه ی سرطان برسد، نود روز طول می کشد تا به نقطه ی سرطان برسد ولی حالا اگر دفعتا رسید، این فاصله را سریع طی کرد و بر نقطه ی راس السرطان به محاذات تابید، ان وقت شهرهای بالا خیلی گرم نمی شوند چون خورشید گرمای تکراری نداشته. دفعتا وارد نقطه ی سرطان شده و شهرهای بالا را الآن برای اولین بار می خواهد گرم کند. نه اینکه برای چندمین بار بخواهد گرم کند. برای اولین بار می خواهد گرم کند و خیلی نمی تواند گرم کند ولی اگر به تدریج در طول این نودروز آمد و گرم کرد به صورت مداوم وقتی به نقطه ی راس السرطان برسد گرما بیشتر می شود چون گرما روی گرما می آید. ، لكانت لا تسخن البلاد التي تحتها تسخينا شديدا مفرطا، بل كان يكون إلى حد ما. خورشید نمی توانست شهرهایی که تحتش بودند یعنی بلادی که تو مجاز شمس هستند و مستقیما تحت آن هستند یا بلادی که بعد از مجاز شمس هستند آنها مایلند تحت خورشید هستند نه مستقیما، همه ی این لاد تحتش هستند و هیچ گدام را گرمای مستقیم نمی داد. هم در قسمتی که مجاز شمس است یعنی بین استوا و سرطان است ان بلاد تحت خودش را کامل گرم نمی کرد و هم بالای راس السرطان که خارج از مجاز شمس است آنجا را هم نمی توانست کامل و زیادگرم کند. اگر دفعتا وارد راس السرطان می شد. ولی حالا که مدتی طول می کشد تا وارد راس السرطان بشود تمام شهرهای تحت خودش را گرم می کند. بل کان یکون یعنی بلکه این تسخین تا حد خاصی بود و بالاتر از آن نمی رفت درحالی که ما می بینیم از آن حد هم بالاتر رفته.

سوال: می توان تحتها را به نقطه ی سرطان برگرداند؟

جواب: می توان ولی این ناقص می شود چون ما می خواهیم بگوییم هم شهرهایی که در مجاز شمس هستند و تحت راس السرطان هسند و هم آنهای یکه بالای راس السطان هستند و از مجاز بیرون هستند هر دو دارند گرم می شوند. لذا ضمیر تحتها را به شمس برگردانید به نظر بهتر است. بحث ما در مورد قسمت های بالای راس السرطان است ولی پایینی ها را هم داخل بحث کنید اشکالی ندارد.

سوال: شهرهایی که بالای سرطان هستند تحت شمس نیستند که؟

جواب: تحت شمس هستند ولی مایل. اگر تحت را به معنای تحت مستقیم بگیرید ضمیر تحتها را دیگر نباید به شمس برگردانید چون شهرهایی که بالای راس السرطان هستند مایلا تحت شمس هستند نه مستقیما.