درس طبیعیات شفا - استاد حشمت پور

موضوع: بیان سه سبب دیگر برای گرمای زمین غیر از بعد و قرب شمس

فن الخامس: المعادن و الآثار العلویة

ایضا یعنی علاوه بر تاثیر شمس یا اختلاف تاثیر شمس، علاوه بر این اختلاف پیدا می کند حر این بلاد و برد این بلاد به سبب آخر. که الآن معلوم می شود به اسباب اخر. سبب سوم را ایشان شرقی بودن و غربی می گیرد. دیگران شرقی بودن و غربی بودن خالص گرفتند که ابن سینا این را رد می کند. شرقی و غربی ای مهم است که مجاور دریا باشد. و هو یعنی آن سبب دیگر این است که بلاد مشرفه یعنی مرتفعه، ابرد است از بلاد غائره یعنی گود. مشرف یعنی بالا آمده و مرتفع و غائره یعنی در گودی واقع شده. این تمام شد. این سبب اول بود که ذکر کرد. همان سبب آخر که گفت الآن بیانش کرد. این و التی مبتدا است. این هم دارد بیان می کند سبب دوم را ولی دیگر عطف بر آن نگیریمش والا مصنف نمی توانست بگوید به سبب آخر، باید می گفت به اسباب آخر. چون فقط یک سبب را که آن اشراف و غور است ذکر کرد، گفت و بسبب اخر. این والتی اول جمله است و دارد سبب دوم را ذکر می کند. بدون اینکه بگوید سبب دیگری هم داریم و سبب سومی هم داریم. بدون اعلام کردن این دو سبب دیگر را بیان می کند. والتی یعنی والبلاد التی، این التی مبتدا است و ابرد هم خبرش است. والتی یعنی بلادی که، این را از خارج توضیح بدهم، بعضی شهرها را ملاحظه می کنیم در طرف شمالش یک رشته کوه است. یعنی بین آن شهر و قطب شمال یک رشته کوه است. بعضی شهرها را نگاه می کنیم که در جنوبش یک رشته کوه است. یعنی بین آن شهر و خط استوا یک رشته کوهی فاصله شده است. تصور کنید که چنین دو شهری در مناطق خودمان یعنی بالای راس السرطان، چنین دو شهری داریم. آنجا تصور کنید می خواهم بیان کنیم که چه حالتی دارند. شهرهایی که کوه هایشان در جنوبشان واقع شده، یعنی بین آنها و خط استوا واقع شده است، این شهرها سردتر هستند. و شهرهایی که کوه ها در شمالشان واقع شده یعنی کوه ها بین آن شهرها و قطب واقع شده، این شهرها گرم تر هستند. پس شهرهایی که کوه هایشان جنوبی است سردتر است و شهرهایی که کوه هایشان شمالی است، گرم تر هستند. به چه سبب این طور می شود توضیح می دهیم. دو سبب دارد. دو سبب برای گرم تر بودن آنجایی که کوه هایشان شمالی است و سردتر بودن آنهایی که کوه هایشان جنوبی است داریم. و التي بينها و بين الجنوب جبال. یعنی بلادی که بین آن بلاد و بین جنوب مثلا خط استوا جبال و کوه هایی هست.

و ناحیه ی شمالشان واضحة، ناحیه ی شمالشان جبال ندارد. توجه کنید فرض را آنجایی نمی برد که کوه ها هم در شمال هستند هم در جنوب. کوه ها را در جنوب قرار می دهد و جنوب را خالی از کوه می گیرد. لذا می گوید والناحیة الشمال واضحة. واضح هست یعنی کوهی در آن نیست. زیر کوه مخفی نیست بلکه بیرون است و واضح است.خود آن زمینی که در شمال این شهر قرار گرفته است، زیر کوه مخفی نشده است بلکه واضح است. بریة من الجبال، من الجبال را می توانید متعلق به بریة بگیرید یا می تواند متعلق بگیرید به واضحه. اگر متعلق بگیرید به بریة، درواقع بریة به معنای بریعة است. آن ناحیه ی شمالشان واضح است یعنی بریع است از جبال. جبال در آنجا نیست. شمال از جبال پاک است. پس بریعة می خوانیم. حالا یا بریة می خوانیم ولی بریعة معنا می کنیم درصورتی که من الجبالمتعلق به بریة باشد. اما اگر من الجبال متعلق به واحضه باشد که این هم شدنی است. ناحیه ی شمال واضح است از شمال. بیرون از جبال است. آن وقت بریة را به معنای بیابان می گیریم. می گوییم که ناحیه ی شمال واضح است از جبال بنابراین ناحیه ی شمال برّیه است یعنی بیابان است. صحرا است. کوهستان نیست. هر دوجور می توانید عبارت را بخوانید. بستگی دارد که من الجبال را به واضحه متعلق بگیرید و برّیة بخوانید یا متعلق به بریة بگیرید و بریعة بخوانید. والتی بینها و بین الجنوب الجبال، این مبتدا شد و الناحیه هم که عطف شد. اببرد می شود خبر این مبتدا. ابرد است من التی یعنی من بلاد التی جبال در آن ها شمالی است. اگر شهری باشد که بلادش جنوبی باشد، این شهر سرد تر است از شهری که کوه هایش شمالی است. اینی که شمالی است گرم تر است. چرا اینچنین است؟ عامل دوم چرا باعث می شود که شهری گرم تر و شهری سردتر باشد؟ می فرماید دو سبب دارد. سبب اول را تصور کنید ببینید چجوری است. آنجا که کوه ها در شمال شهر واقع اند، خورشید به این کوه ها می تابد. به زمین هم می تابد. همه ی آن محل تابش خورشید نور را منعکس می کند. کوه هم منعکس می کند، آن زمین هم منعکس می کند. زمینی که شهر در آن ساخته شده، نور خورشید را منعکس می کند. کوه هم نور خورشید را منعکس می کند. انعکاس نور از کوه به کجا منتهی می شود؟ میریزد روی سرشان. کوه در شمال شهر است. خورشید هم دارد می تابد از جنوب می آید به سمت شمال. چون فرض را بر این گذاشتیم که شهر بالای راس السرطان باشد. کوه ها هم در شمال این شهر باشند. یعنی به سمت قطب باشند. خورشید که دارد از این مدار راس السرطان یا پایین تر یا هرجا دارد به این شهر مایل می تابد، مقداری از نور خورشید از زمین منعکس می شود و مقداری هم از کوه. آن مقداری که از کوه منعکس می شود نمی تواند به طرف شمال برود. کوه ها به او اجازه نمی دهند. آن مقدار منعکس برمی گردد به سمت جنوب یعنی برمی گردد روی خودش شهر. شهر دو انعکاس پیدامی کند. یک انعکاس نور از خودش هست و یک انعکاس هم از کوه هایی که در شمالش قرار گرفته اند. دو تا انعکاس می آید و تراکم انعکاسین حاصل می شود و گرما حاصل می شود. اما وقتی کوه در جنوب باشد، خورشید روی شهر نمی تابد. روی کوه هم نمی تابد. خورشید در جنوب کوه دارد می تابد. خود کوه جنوب شهر هست. خورشید هم جنوب کوه است. یعنی تو مدار راس السرطان است. یا پایین تر است یا در خط استوا است. وقتی به کوه می تابد، کوه نور را به سمت جنوب منعکس می کند نه به سمت شهری که در شمال این کوه قرار گرفته است. خورشید فقط نورش منعکس می شود در زمین آن شهر. انعکاسی که روی کوه می شود به شهر وارد نمی شود. برمی گردد و مخالف شهر می رود. پس انعکاس ضوء خورشید در آن شهری که کوه ها در شمالش است بیشتر شد. انعکاس نور خورشید در آن شهری که انعکاس نور خورشید در جنوب است کم تر شد. قطعا تسخین خورشید نسبت به شهری که کوه ها در شمال هستند بیشتر است و نسبت به شهری که کوه ها در جنوب هستند تسخینش کم تر است. به همین جهت شهری که کوه هایش در جنوب هستند سردتر و آن شهری که کوه هایش در شمال هستند گرم تر هستند. این عامل اول بود. لسببين: أحدهما أن‌ الشمس لا يستوى تسخين‌ ما ينعكس عنه حرها بمقابلها، و ما ينعكس فى جهة مخالفة لها. یعنی سردی آن شهری که کوه ها در جنوبش است، سردتر بودنش به دو جهت است. یکی از آن دو جهت این است که شمس مساوی نیست گرم کردنش. یعنی این دو نوع شهر را مساوی گرم نمی کند. آن شهری که کوه هایش جنوبی است، کم تر گرم می کند. شهری که کوه هایش شمالی است، بیشتر گرم می کند. تو این سبب دیگر توجه می کنید باز هم خورشید را داریم دخالت می دهیم منتها این طور نیست که فقط دخالت خورشید باشد. تا حالا گفتیم بحث در تاثیر خورشید داریم اما حالا بحث در تاثیر خورشید تنها نداریم. تاثیر خورشید لحاظ می شود ولی شمالی بودن و جنوبی بودن کوه را هم درایم لحاظ می کنیم. پس با مباحث قبل فرق می کند. در آنجایی که بلاد مشرق باشند یا غائر باشند شمس را دخالت ندادیم. در قبل از آن که تمام دخالت اصلا مال شمس بود. در این یکی که الآن داریم فرض می کنیم شمس دخالت دارد ولی تمام دخالت مال شمس نیست. شمالی بودن یا جنوبی بودن کوه هم دخالت دارد. احدهما ان الشمس لایستوی، آن شعاع های منعکس در فلان شهر با شعاع های منعکس در دیگر شهر مساوی گرم نمی کنند. در یک شهر بیشتر گرم می کنند و در یک شهر کم تر. چون تساوی تسخین نیست، پس شهرها آب و هوایشان مساوی نیست. یکی سردتر است و دیگری گرم تر. مساوی نیست تسخین ما، یعنی بلدی که یا کوهی که ینعکس، این جمله ناظر است به آنجایی که جبال شمالی باشند. انعکاس قوی تر می شود. مساوی نیست تسخین آن بلادی که منعکس می شود از این بلاد حر خورشید به مقابل خورشید. البته ضمیر را به بلاد برگردانیم به نظر می رسد بهتر است ولی چون ضمیر مونث بود و بلاد هم نداشتیم به خورشید برگرداندیم. به خود خورشید هم برگردانیم خوب است. ماینعکس عنه، ضمیر عنه به ما برمی گردد و ضمیر حرها و مقابلها هر دو به خورشید برمی گردد. گرم کردن آن منطقه ای که منعکس می شود از آن منطقه حر خورشید به سبب مقابله، به مقابل خورشید می رسد. و ما ینعکس این جمله اشاره دارد به آنجایی که جبال جنوبی باشند و شعاع خورشید روی شهر نریزد. برگردد به جهت مخالف. بلادی که ینعکس نور خورشید در جهت مخالف آن بلاد یا مخالف آن شمس. عرض کردم این دوتا ضمیرها را برگردانیم به خود بلاد به نظر می رسد بهتر است. ولی من به شمس رجوع دادم. این جهت اول بود که روشن شد و توضیح دادم که در آنجایی که کوه شمالی است، تراکم انعکاس را داریم و تسخین بیشتر و آنجایی که کوه جنوبی است، تراکم انعکاس را نداریم و شهر سردتر است. این عامل اول بود.