درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: فقه خانواده / نفقه / بررسی شروط وجوب نفقه / بررسی شروط وجوب نفقه / مقدار نفقه

حد نفقه

قبل از تعطیلات سخن به این رسید که نفقه به چه اموری تعلق می‌گیرد و چه اموری مصداق نفقه است؟

علامه حلی هشت مورد را نفقه فرمودند: طعام، ادام، کسوة، فراش، وسائل شرب و تنظیف، سکنی، نفقه خادم (اگر اقتضاء خانم خادم داشتن است)، وسائل طبخ.

کلام محقق حلی، دایی علامه حلی در ضابط نفقه

وأما قدر النفقة: فضابطه: القیام بما تحتاج إلیه المرأة، من طعام وإدام وکسوة وإسکان وإخدام وآلة الإدهان، تبعا لعادة أمثالها من أهل البلد.[1]

آلة الادهان وسیله چراغ است وشأنیت خانم باید در نفقه رعایت شود البته عنوان کلی در کلام محقق احتیاجات خانم است. آلة الادهان ممکن است لوازم روغن مالی سر هم باشد.

مرحوم علامه که 8 شیء را بیان کردند، دارو و اینها را شامل نمی‌شود و شاید تعبیر محقق اولی باشد که ما تحتاج الیه المرأة و عرف هم همین را می‌پسندد، خانمی که وظیفه کاسبی ندارد، اگر مریض شد، شوهر باید هزینه داروی او را تقبل کند و بنای عملی عقلایی هم بر همین استوار است و شارع هم ردعی نکرده است.

حتی بنده عرض می‌کنم عرف عقلاء اینجا باید باشد (بالاتر از عرف متشرعه).

روایات بحث

[۲۷۷۱۴] ۱ ـ محمد بن علی بن الحسین بإسناده، عن ربعی بن عبدالله والفضیل بن یسار جمیعاً، عن أبی عبدالله علیه‌السلام فی قوله ﴿تعالی: ( ومن قدر علیه رزقه فلینفق مما آتاه الله ﴾[2] ) قال: إن أنفق علیها ما یقیم ظهرها مع کسوة وإلا فرق بینهما.[3]

شاید ما یقیم ظهرها شامل فراش نشود و از سخن علامه اعم است و شامل مسائل پزشکی هم می‌شود.

از نظر سندی روایت خوبی است.

[۲۷۷۱۵] ۲ ـ وبإسناده عن عاصم بن حمید، عن أبی بصیر ـ یعنی المرادی ـ قال: سمعت أبا جعفر علیه‌السلام یقول: من کانت عنده امرأة فلم یکسها ما یواری عورت‌ها ویطعمها ما یقیم صلب‌ها کان حقا علی الامام أن یفرق بینهما.[4]

اسناد صدوق از عاصم بن حمید است.

از نظر سندی باید دید بین شیخ و عاصم چه کسانی واسطه هستند. سند صدوق به عاصم چهار واسطه دارد: پدر شیخ صدوق و ابن ولید، طبقه دوم سعد بن عبدالله اشعری و طبقه سوم ابراهیم بن هاشم است و طبقه چهارم هم عبد الرحمن بن ابی نجران است و به نظر حقیر سند صحیحه است و حال آنکه برخی گفته‌اند این سند حسن است و مراد از حسن بودنشان ابراهیم بن هاشم است ولی به نظر حقیر ابراهیم بن هاشم در کمال وثاقت و جلالت است و تعاریفی از ایشان شده که به درجات از کلمه ثقة بالاتر است و بعلاوه چنین شخصیتی مثب علی بن ابراهیم این همه نقل از پدرشان دارند و این اکثار نقل دال بر وثاقت پدر ایشان هم می‌کند.

علامه در خلاصه: طریق شیخ به عاصم بن حمید حسن است.

دیگران مثل محدث نوری جلد 3 صفحه 608 صحیح دانستند و آیت الله خویی در معجم رجال جلد 10 صفحه 198 طریق شیخ به عاصم را صحیح دانستند و نفرات بعد هم از جمله عاصم و ابی بصیر هم ثقه هستند.

دلالت حدث هم: هر کس خانمی داشته باشد و لباس و طعام به او ندهد و ممکن است برخی از عناوین علامه در این دو عنوان داخل نشود و خادم و سکنی تحت این دو عنوان قرار نمی‌گیرند و اکساء هم ظهور در لباس دارد.

[۲۷۷۱۶] ۳ ـ وبإسناده عن إسحاق بن عمّار، أنّه سأل أبا عبدالله علیه‌السلام عن حق المرأة علی زوجها؟ قال: یشبع بطن‌ها ویکسو جثتها وإن جهلت غفر لها، الحدیث[5]

شیخ صدوق از اسحاق بن عمار و اسحاق تا شیخ چهار واسطه دارد که همه ثقه امامی هستند و روایت از این نظر صحیحه است. اسحاق بن عمار هم ثقه است: طریق شیخ از علی بن حسین بن بابویه قمی از عبد الله بن جعفر حمیری از علی بن اسماعیل از صفوان بن یحیی جزء اصحاب اجماع و مشایخ ثلاث است و لو برخی در اسحاق بن عمار مناقشاتی داشته‌اند اما علی الظاهر اشکالی ندارد.

مرحوم قهپائی حدیث را حسن و مرحوم مجلسی اول در روضة المتقین موثق کالصحیح می‌دانند و یا در علی بن اسماعیل برخی تردید دارند محدث نوری در جلد 3 صفحه 562: علی بن سندی است و کشی از قول برخی توثیق او را نقل کرده و هم طبقه‌ای‌های حمیری از این اقا روایت نقل کردند و علی بن اسماعیل مشکلی ندارد و اسحاق بن عمار هم ثقه امامی است و سندا مشکلی ندارد و حق زن بر مرد در این روایت سیر کردن شکم و پوشش است و عنوان طعام و پوشاک استفاده می‌شود و مورد سوم جزء حقوق زن است نه جزء نفقه. خیلی از خطاها را زن دارد و شوهر باید نادید بگیرد.

هیچ چیز برای قوام و صفای زندگی مشترک بهتر از حسن خلق نیست و بخشی از آن حسن رفتار و کردار است و ما طلاب باید بیشتر هوای خانم‌هایمان را داشته باشیم.