درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: فقه خانواده / نفقه / مقدار نفقه واجب

حدود و مقادیر نفقه

کلام ما در بحث نفقات در این بود که مقدار واجب نفقه چقدر است و مرحوم علامه در قواعد 8 مورد را بیان کردند مرحوم محقق حلی ضابط را القیام بما یحتاج الیه المرأة بیان کردند و بنا شد روایات مسأله را برسی کنیم.

به نظر حقیر ما یقیم ظهرها که در روایت آمده بود خوراک و پوشاک و دارو است و نفقه خادم نیست، آلة طبخ و شرب است فراش هم هست. اگر کار زیاد از طاقت خانم خارج است و علیل می‌شود باز هم خادم را شامل می‌شود.

روایت دوم هم ما یواری عورت‌ها و ما یقیم صلب‌ها است که همان دلالت را دارد.

روایت سوم

[۲۷۷۱۶] ۳ ـ وبإسناده عن إسحاق بن عمّار، أنّه سأل أبا عبدالله علیه‌السلام عن حق المرأة علی زوجها؟ قال: یشبع بطن‌ها ویکسو جثتها وإن جهلت غفر لها، الحدیث.[1]

که یکسو به جای عنوان ما یقیم ظهرها یشبع بطن‌ها آمده که اخص از آن دو روایت است و سیر کردن دارو و درمان را شامل نمی‌شود.

تا اینجا ما یقیم صلب‌ها و لباس پا بر جا ماند.

روایت چهارم

[۲۷۷۱۷] ۴ ـ محمد بن یعقوب، عن علی بن إبراهیم، عن أبیه، عن ابن أبی عمیر، عن جمیل بن دراج قال: لایجبر الرجل إلا علی نفقة الابوین والولد، قال ابن أبی عمیر: قلت لجمیل: والمرأة قال: قد روی عنبسة عن أبی عبدالله علیه‌السلام قال: إذا کساها ما یواری عورت‌ها ویطعمها ما یقیم صلب‌ها أقامت معه وإلا طلقها، قلت: فهل یجبر علی نفقة الاخت؟ فقال: لو أجبر علی نفقة الاخت کان ذلک خلاف الروایة.[2]

پس ما یقیم صلب‌ها مسأله اطعام است و مورد اطعام است و به ما یقیم صلب‌ها تفسیر شده. این قال آخر هم بیان جمیل به ابن ابی عمیر است. شاهد عرض بنده این است که این روایت هم بحث لباس را بیان کرده است و بحث طعام و شبیه روایت سوم است و ممکن است این روایت شارح روایت اول باشد.

ما یقیم صلب‌ها و ظهرها را می‌توان با یطعمها مقید کرد؟ حقیر عرض می‌کنم بله می‌تواند مقید باشد چون خود حضرات معصومین این تعابیر را با یطعمها به کار بردند. عرض اصلی ما بازگشت به عرف عقلاست.

ورواه الشیخ بإسناده عن ابن قولویه، عن جعفر بن محمد بن إبراهیم، عن عبدالله بن نهیک، عن ابن أبی عمیر ، عن جمیل، عن بعض أصحابنا، عن أحداهما علیهماالسلام ، نحوه.

وبإسناده عن الحسین بن سعید، عن ابن أبی عمیر ، عن بعض أصحابنا، عن أحدهما علیهماالسلام.

وبإسناده عن محمد بن یعقوب، عن محمد بن إسماعیل، عن الفضل بن شاذان، عن ابن أبی عمیر، عن جمیل، مثله غیر أنه قال: قلت لجمیل: والمرأة، قال: قد روی بعض أصحابنا وهو عنبسة بن مصعب وسورة بن کلیب عن أحدهما علیهماالسلام ، وذکر مثله.

روایت قبل را شیخ و مرحوم کلینی نقل کردند، سند کلینی صحیحه است ظاهراً و عن بعض اصحابنا در سند دیگر منجر به ارسال می‌شود. و در سند سوم که بیان شده ما قائلیم مرسلات ابن عمیر کمسانید غیره است و سند و دلالت مشکی ندارد.

روایت پنجم

[۲۷۷۱۸] ۵ ـ وعن أبی علی الاشعری، عن محمد بن عبد الجبار، عن صفوان، عن إسحاق بن عمار، قال: قلت لابی عبدالله علیه‌السلام : ما حقّ المرأة علی زوجها الذی إذا فعله کان محسنا؟ قال: یشبعها ویکسوها وإن جهلت غفر لها، الحدیث.[3]

از ابی علی اشعری (احمد بن ادریس) از محمد بن عبد الجبار از صفوان بن یحیی از اسحاق بن عمار که صحیحه است.

در این روایت هم اشباع و کسوه است.

[۲۷۷۱۹] ۶ ـ وعنه، عن ابن عبد الجبار أو غیره، عن ابن فضال، عن غالب بن عثمان عن روح بن عبد الرحیم قال: قلت لابی عبدالله علیه‌السلام : قوله عز وجل: ( ﴿ومن قدر علیه رزقه فلینفق مما آتاه الله ﴾)[4] ؟ قال: إذا أنفق علیها ما یقیم ظهرها مع کسوة وإلا فرق بینهما.[5]

یقیم ظهرها مثل روایت اول مطلق است. سند این روایت ظاهراً مشکلی ندارد.

[۲۷۷۲۰] ۷ ـ وعن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن أبی عبدالله، عن الجامورانی، عن الحسن بن علی بن أبی حمزة، عن عمرو بن جبیر العرزمی، عن أبی عبدالله علیه‌السلام قال: جاءت امرأة إلی النبی صلی‌الله‌علیه‌وآله فسألته عن حق الزوج علی المرأة فخبرها ثم قالت: فما حق‌ها علیه؟ قال: یکسوها من العری ویطعمها من الجوع وإذا أذنبت غفر لها، قالت: فلیس لها علیه شیء غیر هذا؟ قال: لا، الحدیث.[6]

این روایت سندا: جامورانی در خلاصه علامه رمی به غلو شده: ضعفه القمیون، واستثنوا من کتاب نوادر الحکمة ما رواه، وفی مذهبه ارتفاع[7] [8]

که یکی از آن مستثناها جامورانی است ما بار ها عرض کردیم قمی‌ها اکثر تضعیفاتشان بخاطر روایات ولایتی بوده که قمی‌ها حساس غلو می‌کردند. لذا جامورانی ممکن است تصحیح شود.

حسن بن علی بن ابی حمزه هم ضعیف است. عمرو بن جبیر هم چیزی درباره وثاقت و ضعفش نیامده لذا این روایت قابل اعتبار نیست.

[۲۷۷۲۱] ۸ ـ وعنهم، عن أحمد، عن محمد بن علی، عن ذبیان بن حکیم، عن بهلول بن مسلم، عن یونس بن عمار قال: زوجنی أبو عبدالله علیه‌السلام جاریة کانت لاسماعیل ابنه فقال: أحسن إلیها، قلت: وما الاحسان إلیها؟ قال: أشبع بطن‌ها، وأکس جثّتها، واغفر ذنب‌ها، الحدیث.[9]

عنهم یعنی هم عدة من اصحابنا کلینی. اینجا هم خوراک و پوشاک است. و سندا ضعیف است.

ذبیان ضعیف است. ولی دلالتش مثل روایات قبل است.

[۲۷۷۲۴] ۱۱ ـ وبإسناده عن زید الشحام، عن أبی عبدالله علیه‌السلام فی حدیث إباق العبد قال: استوثق منه ولکن اشبعه واکسه، قلت: وکم شبعه؟ قال: أما نحن فنرزق عیالنا مدین من تمر.[10]

در این روایت مرحوم شیخ صدوق از زید شحام نقل می‌کنند.

طریق شیخ: پدر ایشان و ابن ولید، از سعد بن عبد الله از محمد بن عبد الحمید، ابوجمیله مفضل بن صالح، محقق اردبیلی در جامع الرواة جلد 2 صفحع 534 و آیت الله خویی در جلد 8 صفحه 377: طریق شیخ به زید شحام بخاطر ابوجمیله ضعبف است. مرحوم مجلسی اول در روضة جلد 14 صفحه 131: خبر ضعیف است و محدث نوری در مستدرک جلد 3 صفحه 598: محمد بن عبدالحمید ثقه است و مشایخ عصر او از او روایت کردند اما ابوجمیله برخی او را تضعیف کردند اما بخاطر روایت اصحاب اجماع و اجلاء از او ثقه می‌شود لذا ضعیف بودن او بعید است.

ما هم بنابر مبنای خود که اکثار نقل اجلاء و نقل اصحاب اجماع شیخ اولشان ثقه است روایت سندا صحیح است و دلالتا مربوط به خوراک و پوشاک است.