درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: فقه خانواده / نفقه / ادله اقوال در مقدار نفقه

حدود و مقادیر نفقه

مقدار نفقه به میزان شأن خانم یا تمکن شوهر؟

کلام ما به اینجا منتهی شد که مدار و مناط در بحث نفقه حال زوجه یا زوج است؟ و یا شأن طرفین و آیا شأن زوجه ملاک است یا خیر؟

یک قول شأن زوجه بود، این قول را از برخی نقل کردیم و عباراتی از شهید ثانی بیان شد: مما یعتاد من عرفها و یا در تعبیر دیگر مما تحتاج الیه من عادة امثال‌ها است یعنی آنچه خانم به عادت امثالش در شهر ملاک است. مقداری ظریف است که هم شأن و هم در بلد لحاظ شده چون ممکن است شأن خانم در تهران نوع خاصی از زندگی را داشته باشد، مثلاً پدرش عالم اول نیشابور است و فرق می‌کند با خانمی که پدرش تاجر اول و یا عالم اول تهران است. و نباید خانم‌ها را در شهرها مقایسه کرد و عبارتی از شیخ و محقق حلی در شرایع هم بیان شد: تبعا لعادة امثال‌ها من اهل البلد.

در تحریر الوسیله: لا تقدیر للنفقة شرعاً، بل الضابط القیام بما تحتاج إلیه المرأة؛ من طعام وإدام، وکسوة وفراش وغطاء، وإسکان وإخدام، وآلات تحتاج إلیها لشربها وطبخها وتنظیفها وغیر ذلک.[1]

احتیاجات خانم را ملاک قرار دادند. حال که طعام و غیره مدارش فأمّا الطعام فکمّیته بمقدار ما یکفیها لشبعها، وفی جنسه یرجع إلی ما هو المتعارف لأمثالها فی بلدها، والموالم لمزاجها وما تعوّدت به بحیث تتضرّر بترکه.

حال جنس طعام چه باشد؟ باید به متعارف رجوع شود و موافق با مزاج خانم باشد و آنچه خانم عادت کرده که اگر به او نرسد ضرر می‌کند، مثلاً عادت به خوردن آلو دارد که مزاجش یبس نشود باید تهیه کرد.

سؤال: قول اول که شأن خانم در شهرش است دلیلش چیست؟ اولاً ظاهر ادله را دلیل گفته‌اند:

آیات

﴿و عاشروهن بالمعروف﴾[2]

معاشرت با آنچه در عرف است صورت بگیرد و عرف بین دختران فرق می‌گذارند و شأنیت را قائلند و عرف به لزوم رعایت شأن حکم می‌کند.

دلیل دوم برخی اجماع مطرح کردند که مدرکی است و قابل استناد نیست.

دلیل سوم سیره متشرعه یا عقلاست که مرد ها باید نفقه را مطابق شأن زن پرداخت کنند. و خانم چه احتیاجاتی دارد و باید بر طرف کند و هر کسی به احتیاجات خاصی عادت دارد و در مریضی و سلامتی هم همینطور است و از جمله احتیاجات خانم است و عرف عقلا این اقتضا را دارد.

به نظر حقیر اصل سیره بر عمومیت جامعه است نه شأن خانم.

دلیل چهارم استناد به ظهور برخی روایات است مثل

۲۷۷۱۶ ۳ ـ وبإسناده عن إسحاق بن عمّار، أنّه سأل أبا عبدالله علیه‌السلام عن حق المرأة علی زوجها؟ قال: یشبع بطن‌ها ویکسو جثتها وإن جهلت غفر لها، الحدیث.[3]

روایت هم موثقه است. به نظر ما این روایت ظهوری در این قول ندارد چون حداکثر اشباع و کسوه است و نسبت به شأن خانم روایت ساکت است و از اطلاق لزوم رعایت شأن استفاده نمی‌شود و حضرت در مقام بیان شأن خانم نیستند.

[۲۷۷۱۴] ۱ ـ محمد بن علی بن الحسین بإسناده، عن ربعی بن عبدالله والفضیل بن یسار جمیعاً، عن أبی عبدالله علیه‌السلام فی قوله تعالی: ( ﴿ومن قدر علیه رزقه فلینفق مما آتاه الله[4] قال: إن أنفق علیها ما یقیم ظهرها مع کسوة وإلا فرق بینهما.[5]

این روایت هم به نظر ما ظهوری در مدعا ندارد.

چون آیه می‌فرماید هر کس تنگ دست است همان مقداری که دارد خرج کند و حضرت هم می‌فرمایند انفاق به مقدار ضرورت است و به نظر این دلیل برای مدعا کافی نیست.

اگر عادت جدیده ای صورت بگیرد اقامه ظهر مطابق با منزل پدر دختر لازم نیست باشد.

مثال‌های نقض که بیان می‌کنند خارج از شأن نیست.

رزقهن و کسوتهن بالمعروف علی المولود له یعنی خانمی که بچه دارد و (هن) یعنی شأن خانم باید در نظر گرفته شود. ادله من حیث المجموع خصوصاً با ادعای اجماع قول ضعیفی نیست.