درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: فقه خانواده / نفقه / موارد وجوب نفقه و مشخصات آن

حدود و مقادیر نفقه

کلام ما در این بود که نفقه چه چیزهایی گفته می‌شود و در این زمینه عرض شد مطالبی گذشت و بیان شد و عرض شد مصادیقی است که تحت چه عنوانی باشد آیا حال زوجه رعایت شود یا زوج یا طرفین.

استظهار بنده این شد که مناط حال زوجه و مطابق با شأن او البته به زعم خود حقیر شأن زوجه با شأن خانواده‌ای که زوجه در آن بوده متفاوت است گاهی خانواده معمولی است اما دختر خانواده یک مسئولیت و زمینه مهمی داشته که این شرایط زندگی او برتر از خانواده بوده و باید شرایط او رعایت شود گاهی هم در ضمن همان خانواده زندگی می‌کرده شأن خانواده رعایت شود و شأن دختر رعایت شود نه مادر و پدر خانواده، مادر خانواده پر رفت و آمد است و حقش یک مستخدم است اما دختر در خانه خود آمد و شدی ندارد اما با اقران و نظائر خود سنجیده می‌شود، دختر خانواده متمکن چه چیزی باید برای او فراهم شود.

لا تقدیر للنفقة شرعاً، بل الضابط القیام بما تحتاج إلیه المرأة؛ من طعام وإدام، وکسوة وفراش وغطاء، وإسکان وإخدام، وآلات تحتاج إلیها لشربها وطبخها وتنظیفها وغیر ذلک.

فأمّا الطعام فکمّیته بمقدار ما یکفیها لشبعها، وفی جنسه یرجع إلی ما هو المتعارف لأمثالها فی بلدها، والموالم لمزاجها وما تعوّدت به بحیث تتضرّر بترکه.

وأمّا الإدام فقدراً وجنساً کالطعام؛ یراعی ما هو المتعارف لأمثالها فی بلدها، وما یوالم مزاج‌ها وما هو معتاد لها؛ حتّی لو کانت عادة أمثالها أو الموالم لمزاجها دوام اللحم- مثلًا- وجب، وکذا لو اعتادت بشی‌ء خاصّ من الإدام بحیث تتضرّر بترکه. بل الظاهر مراعاة ما تعارف اعتیاده لأمثالها من غیر الطعام والإدام، کالشای والتنباک والقهوة ونحوها، وأولی بذلک المقدار اللازم من الفواکه الصیفیة، آلتی تناولها کاللازم فی الأهویة الحارّة، بل وکذا ما تعارف من الفواکه المختلفة فی الفصول لمثلها. [1]

لباس و فراش و اسکان و پوشش و آلة طبخ و خوردن و الی غیر ذلک.

وکذلک الحال فی الکسوة، فیلاحظ- فی قدرها وجنسها- عادة أمثالها، وبلد سکناها، والفصول آلتی تحتاج إلیها شتاءً وصیفاً؛ ضرورة شدّة الاختلاف فی الکمّ والکیف والجنس بالنسبة إلی ذلک، بل لو کانت من ذوات التجمّل وجب لها- زیادة علی ثیاب البدن- ثیاب علی حسب أمثالها.

وهکذا الفراش والغطاء، فإنّ لها ما یفرشها علی الأرض وما تحتاج إلیها للنوم؛ من لحاف ومخدّة وما تنام علیها، ویرجع فی قدرها وجنسها ووصفها إلی ما ذُکر فی غیرها. وتستحقّ فی الإسکان أن یسکنها داراً تلیق بها بحسب عادة أمثالها، وکانت لها من المرافق ما تحتاج إلیها، ول‌ها أن تطالبه بالتفرّد بالمسکن عن مشارکة غیر الزوج- ضرّة أو غیرها- من دار أو حجرة منفردة المرافق؛ إمّا بعاریة أو إجارة أو ملک. ولو کانت من أهل البادیة، کفاها کوخ أو بیت شعر منفرد یناسب حال‌ها.

وأمّا الإخدام فإنّما یجب إن کانت ذات حشمة وشأن ومن ذوی الإخدام، وإلّا خدمت نفسها. وإذا وجبت الخدمة، فإن کانت من ذوات الحشمة؛ بحیث یتعارف من مثلها أن یکون لها خادم مخصوص، لابدّ من اختصاصها به، ولو بلغت حشمت‌ها بحیث یتعارف من مثلها تعدّد الخادم فلایبعد وجوبه.

طعام باید زن را سیر کند و جنس طعام باید به ملائم با مزاج باشد و آنچه خانم عادت دارد به گونه‌ای که اگر ترک شود ضرر می‌بیند مثلاً عادت داشته خادم کار های خانه را انجام دهد و اگر خودش انجام دهد مشکل زانو و کمر می‌گیرد باید رعایت شود.

خورشت هم باید مراعات متعارف شود مثل اینکه عادت امثال خانم یا عادت به گوشت دارد واجب است همیشه شوهر گوشت بخرد و یا اگر عادت به خورشت خاصی دارد و عادت به گوشت ماهی دارد باید رعایت شود و باید مراعات متعارف امثال خانم در غیر طعام و ادام هم بشود مثل چای و قهوه و نسکافه و امثالها باید رعایت شود و مطابق شأن زوجه تهیه شود.

اولی به رعایت میوه‌های فصل را هم خانم باید تهیه کند، مثل هندوانه در تابستان که در هوای گرم نجف هندوانه گرما را دفع می‌کند بلکه باید میوه‌های متعارف فصل را برای امثال خانم تهیه کند.

در لباس هم همینطور در قدر و جنس آن متعارف شأن امثال خانم و شهر باید رعایت شود خانمی که در مشهد است و پدرش از قشر مرفه است خانم باید در این سطح در مشهد دیده شود نه در تهران. فصولی که لباس تابستانه و زمستانه و پاییزه نیاز دارد باید تهیه کند و هر فصلی مدل و کم و کیف لباس باید رعایت شود، بلکه اگر از ذوات تجمل باشد باید لباس مهمانی بر حسب امثالش تهیه شود. فرش خانه و پرده خانه هم باید تهیه شود. تشک و بالش پر قو و پتوی گلبافت اگر شأنش باشد باید رعایت شود. در مسکن هم خانه لائق به خانم باید تهیه شود. گاهی دستشویی خانواده شأنش سه تاست، فرنگی و غیر فرنگی و یا دستشویی در حیاط و منزل باید داشته باشد، خانم حق دارد خانه مستقل داشته باشد، حتی اگر هووی او باشد.

اما اگر خانم شأنش بالا نباشد کوخی هم کافی است.

اما خادم اگر از خانواده شأن دار است واجب است و الا خادم نیاز نیست و خودش باید عهده دار شود و اگر خادم واجب است و خیلی شأنش بالاست، باید خادمه مخصوص هم داشته باشد و شوهر تهیه کند. و اگر تعدد خادم شأنش باشد واجب است.

عرف و عادت برای خانم باید تصمیم بگیرد. در ادوات زندگی هم همینطور خانمی باید ماشین ظرفشویی داشته باشد باید شوهر تهیه کند.

اجرت حمام را مثال می‌زنند و روایات را بررسی نمی‌کنیم. و شأن و عادت بلد را ملاک قرار دادیم. این حمام چه برای غسل باشد چه برای تنظیف حتی اگر داخل خانه حمام دارند ولی باید خانم‌ها بروند حمام و خانمی پشتشان را بکشد شوهر باید هزینه را بپردازد.

سیستم گرمایشی خانه باید طبق مزاج خانم تنظیم شود. مثلاً در ایام کرونا داروی امام کاظم یا داروی جامع امام رضا را تهیه کن و مسواک و ادویه و امثالها را تهیه کن. اما در معالجات سخت مثلاً سرطان پول داروهای خانم وظیفه شوهر نیست، حقیر عرض می‌کنم اگر عادت و عرف بلد خرج بیماری صعب و سخت هم باشد باید پرداخت کند و مذاق شریعت بر این است که شریک زندگی‌اش را در بیماری‌های سخت حمایت بیشتری داشته باشد.

بحث بعد: ﴿علی المولود له رزقهن و کسوتهن بالمعروف﴾[2]

مختص به ذات ولد نیست و غیر بچه دار هم مثل بچه دار است. و ملاک شأن خانم و بچه باید به معروف باشد و لااقل ظهور در مورد زوج ندارد.

﴿و ان کن اولات حمل فانفقوا علیهن حتی یضعن حملهن لینفق ذو سعة من سعته و من قدر علیه رزقه..﴾[3]

خرجی را بدهید تا بچه‌ها را به دنیا بیاورند که در عده طلاق است.

آیت الله مکارم: انفاق در آیه مطلق است و جمیع ما یحتاج خانم را شامل می‌شود.

البته حقیر عرض می‌کنم اطلاق ندارد و از این حیث در مقام بیان نبوده مگر اینکه از اطلاق مقامی استفاده کنیم.

و فرقی بین خانم باردار و زوجه به مقدار حال و رعایت حال زوجه است و اگر دستتان تنگ است.

از این آیه استفاده شأن زوج نمی‌شود.

معمولاً شأن خانواده‌های زوج بالاتر است و گاهی طبق ملاک شأن زوج به ضرر زوج‌ها می‌شود.