درس خارج اصول استاد سید محسن حسینی‌فقیه
1403/02/05
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: مباحث الفاظ / وضع / صحیح و اعم / تصویر جامع / دلیل تصویر جامع بنا بر قول صحیحی
سخن ما دربحث صحیح و اعم تصویرجامع بنابر قول صحیحی بودیم.
وجه اول: فرمایش مرحوم آخوند که ایشان طبق قاعده الواحد و قانون سنخیت بین علت و معلول از وحدت اثر وحدت مؤثر را کشف می‌کنیم. پس باید صلاة جامعی بین افراد صحیحش باشد چون نماز صحیح ناهی فحشاء و منکر است و مؤثر آن افراد صلاة نیستند و الا کثیر در واحد مؤثر می‌شوند بخاطر اینکه قاعده ما خرق نشود و وحدت اثر کاشف وحدت مؤثر است و مؤثر آن جامع فوقانی وحدانی بین افراد صلاة است.
نقد[1]
نکته اول
قاعده فلسفی الواحد هم بر واحد شخصی و نوعی و بالجنس منطبق است. واحد شخصی یعنی الواحد معلول است و الواحد دوم علت است، در بررسی سخن مرحوم آخوند عرض می‌کنیم این قاعده در واحد شخصی و نوعی و بالجنس است. اگر واحد شخصی باشد وحدت شخصی معلول را کشف می‌کند که علت هم واحد شخصی است. مثلاً علت احراق چوب باید نار ملاقی با چوب باشد پس این احراق چوب معلول و وجود نار علت است. در واحد نوعی هم همین قاعده جاری است مثلاً حرارت یا صفت ضحک واحد هستند یعنی نوع چیزهای حار و یا ضاحک، کشف می‌کند علت آن هم واحد نوعی است که وجود دارد. ضحک برای نوع انسان است و معلول است برای انسان، پس مؤثر در صفت ضحک هم صفت مشترک بین افراد نوع انسان است.
واحد جنسی هم همینطور است مثل صفت احساس اگر بیابیم افراد حیوان صفت احساس را دارند علت آن وجود افراد حیوان است. پس با توجه به مبدأ بحث تناسخ علت و معلول این قاعده در اینجا می‌پذیریم. البته در واحد بالاراده و فاعل مختار اول کلام است.
پس ما مناقشه‌ای در اصل قاعده فعلاً نداریم.
نکته دوم
این قاعده بر ما نحن فیه منطبق نیست (تصویر جامع صحیحی)، چون اثر اگر واحد نوعی باشد یعنی افرادی هستند که با هم در حقیقت واحده‌ای مشترک هستند. پس کشف می‌کند که مؤثر هم افراد مشترک در حقیقت واحد هستند به وحدت نوعی و بالتالی تأثیر هر فردی به لحاظ اشتمال آن به جهت مشترکه است نه به جهت وحدت شخصی، چون اگر هر فرد تأثیر بگذارد تأثیر متعدد در واحد می‌شود. معلول واحد نوعی است و افراد علت هم باید واحد نوعی باشد. پس تا اینجا ما نیاز به جامعی هستیم که واحد نوعی است و اثر آن هم نهی از فحشاء و منکر است. اما اگر وحدت اثر مترتب بر صلاة است اگر وحدت آن انتزاعی باشد و نوعی نبود، چه کسی گفته باید جامعی بین افراد صلاة باشد که صلاة هم واحد نوعی شود، اگر وحدت اثر وحدت انتزاعی و عنوان نهی از فحشاء و منکر عنوان انتزاعی است و از حقائق مختلفه انتزاع می‌شود.
پس مؤثر آن می‌تواند افراد متعدد باشد پس دیگر کاشف از مؤثر واحد نیست چون وحدت انتزاعی است چون می‌تواند واحد انتزاعی از حقائق متعدد اخذ شود مثل عنوان طویل و قصیر که از حقائق مختلف انتزاع شده است. از شجر و انسان و جماد و حیوان انتزاع می‌شود و نسبت این اعراض به موضوعاتش، نسبت عرض به منشأ انتزاعش است. نه نسبت اثر به معلول به علت چون اثر علت منشأ انتزاعش نیست. جامع در مؤثر باید جامعی باشد که از آن انتزاع شود و افراد متعدد در آن دخیل هستند. در ما نحن فیه هم اثر نهی از فحشاء انتزاعی از افراد متعدد صلاة است.
نتیجه: خلاصه عنوان انتزاعی که از افراد صلاة خارجی انتزاع شده (نهی از فحشاء) کاشف از جهت جامع افراد نمی‌کند تا اینکه این جهت مؤثر در عنوان انتزاعی باشد چون مانعی نیست عنوان انتزاعی از افراد متعدد اخذ شده باشد.
